Πέμπτη 29 Αυγούστου 2013

Ο Αϊ- Γιάννης στην τοπική παράδοση

Οι εορτές της Εκκλησίας, ιδίως παλαιότερα για τις αγροτικές κοινωνίες, εκτός από ευκαιρία για
απόδραση από την καθημερινή κούραση και για απόλαυση φαγητού, το οποίο τον υπόλοιπο καιρό αντιμετωπιζόταν με φειδωλότητα, αποτελούσαν και ορόσημα για τις ασχολίες τους. Συγκεκριμένες γιορτές σηματοδοτούσαν την έναρξη της κατάλληλης περιόδου για την εκτέλεση μια αγροτικής εργασίας ή για την συγκομιδή των καρπών:  η εορτή του Ευαγγελισμού π.χ. σημειώνεται, μεταξύ άλλων, σε παλαιά εγχειρίδια της Αγροτικής Τράπεζας ως το όριο, πριν από το οποίο πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η φύτευση της πατάτας.
Μάλιστα, πολλές φορές το όνομα του εορταζομένου Αγίου δημιουργεί με βάση την παρετυμολογία γεωργικά έθιμα: π. χ. στην εορτή του Αγίου Πολυκάρπου (23 Φεβρουαρίου), οι γεωργοί "φοβερίζουν" τα επί χρόνια άκαρπα δέντρα, χτυπώντας τον κορμό τους με το τσεκούρι. Είναι προφανής εδώ η παρετυμολογική σύνδεση του ονόματος του Αγίου Πολυκάρπου (<πολύς + καρπός) με την καρποφορία των δέντρων.
Η συχνότητα με την οποία εορτάζονται κατά την διάρκεια του έτους γεγονότα από την ζωή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου αποτελεί ίσως και την εξήγηση για την ισχυρή σύνδεσή του με τις αγροτικές εργασίες και την ζωή της υπαίθρου. Η μνήμη του τιμάται έξι φορές ετησίως, είναι δηλαδή ο περισσότερο τιμώμενος άνθρωπος μετά την Παναγία. 
Στο εκκλησιαστικό έτος, που ξεκινά με την 1η Σεπτεμβρίου, η πρώτη εορτή προς τιμή του είναι "Η σύλληψις του Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου" (23 Σεπτεμβρίου) κατά την οποία εορτάζεται η αναγγελία της γέννησης του στον πατέρα του, Ζαχαρία. Στην περιοχή μας η εορτή αποτελεί αφορμή για το πανηγύρι (παλαιότερα ζωοπανήγυρη) του Βάραγγα, όπου βρίσκεται και ναΰδριο, μετόχι του Παναγίου Τάφου. Εννέα ακριβώς μήνες μετά (όσο δηλαδή διαρκεί μια εγκυμοσύνη), στις 24 Ιουνίου, εορτάζεται το "Γενέθλιον του Προδρόμου" ή, όπως είναι γνωστή η εορτή στην τοπική παράδοση "του Αγιαννιού του Ριγανά". Η λαϊκή ονομασία της γιορτής φανερώνει την σύνδεσή της με την συγκομιδή της ρίγανης, η οποία την εποχή εκείνη βρίσκεται στην πλήρη ανάπτυξή της. 
Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι οι εορτές της Σύλληψης και της Γέννησης του Προδρόμου έχουν κανονιστεί από την Εκκλησία έξι ακριβώς μήνες πριν της αντίστοιχες γιορτές της σύλληψης και της γέννησης του Χριστού (δηλαδή του Ευαγγελισμού και των Χριστουγέννων αντίστοιχα), αφού σύμφωνα με το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, όταν η Ελισάβετ, η μητέρα του Προδρόμου, ήταν έγκυος έξι μηνών, η Παναγία συνέλαβε τον Χριστό. 
Οι υπόλοιπες εορτές του Προδρόμου είναι η Σύναξη του Προδρόμου (7 Ιανουαρίου), Α΄ & Β΄ Εύρεση της κεφαλής του Προδρόμου (24 Φεβρουαρίου), Γ΄ Εύρεση της κεφαλής του Προδρόμου (25 Μαΐου) και τελευταία η σημερινή, δηλαδή η "Αποτομή της Κεφαλής"  του, κατά την οποία τιμάται ο αποκεφαλισμός του από τον Βασιλιά Ηρώδη. 
Στην τοπική λαϊκή γλώσσα η σημερινή γιορτή ονομάζεται "του Αγιαννιού του Νηστευτή", αφού η ημέρα αυτή αποτελεί για την ορθόδοξη Εκκλησία ημέρα νηστείας. Η λαϊκή ονομασία, μάλιστα, διακρίνει την εορτή αυτή από τις υπόλοιπες του Αγίου, καθώς είναι η μόνη που αποτελεί ημέρα νηστείας. Λέγεται, επίσης, σπανιότερα και "του Αγιαννιού του Συκαλά", γιατί λόγω της νηστείας το κύριο φαγητό αποτελούσαν τα φρούτα, κυρίως δε τα σύκα, που βρίσκονται την εποχή αυτή σε αφθονία.
Η περίπτωση του Προδρόμου αποτελεί μία ακόμη επιβεβαίωση ότι στις παλιές αγροτικές κοινωνίες (σε ένα βαθμό και στις σημερινές), οι εορτές ρυθμίζουν σε μεγάλο βαθμό τις εργασίες και την ζωή των ανθρώπων, όχι με την κανονιστική έννοια αλλά σαν αφορμές για αλλαγή και διαφυγή από την καθημερινότητα, αφού μέρος αυτής έχουν γίνει στο πέρασμα των αιώνων, συνδυασμένες ακόμη και με τα πιο απλά γεγονότα της ζωής.
Χρόνια πολλά λοιπόν!

* Η φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο προέρχεται από λεπτομέρεια παλαιάς εικόνας του Αϊ-Γιάννη, που ανήκει στο χωριό μας, χρονολογούμενη πιθανώς στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Απεικονίζεται η "Αποτομή της κεφαλής του Προδρόμου": δύο γυναίκες στέκονται μέσα σε φυλακή. Η μία κρατά σε μαντήλι το κεφάλι του Αγίου, ενώ μπροστά τους βρίσκεται ο φύλακας που εκτέλεσε τον αποκεφαλισμό. Στο φθαρμένο κάτω μέρος μάλλον διακρίνεται το αποκεφαλισμένο σώμα του Προδρόμου.