Δευτέρα 15 Απριλίου 2013

Μετωνομασία Μπροῦμα εἰς Ἡράκλειαν

Εννενήντα οκτώ χρόνια συμπληρώνονται αύριο από την ημέρα που ελήφθη η απόφαση της μετονομασίας του χωριού μας από Μπρούμα σε Ηράκλεια. Ἐννενήντα οκτώ χρόνια που ένα όνομα σχεδόν πεντακοσίων ετών (γι' αυτό θα μιλήσουμε άλλη φορά!) πέρασε στην ιστορία, τουλάχιστον όσον αφορά την επίσημη χρήση, γιατί ανεπίσημα είναι ακόμη και σήμερα αυτό που κυριαρχεί.
Οι μετωνομασίες των χωριών της Ελλάδας αποτέλεσαν φρενίτιδα του ελληνικού κράτους κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Αυτό δεν είναι παράδοξο, αν αναλογιστούμε την προσπάθεια που καταβλήθηκε από τον πνευματικό κόσμο, με πρωτοστάτη τον Κ. Παπαρρηγόπουλο, για την αντίκρουση της θεωρίας του Φαλμεράυερ περί ασυνέχειας ανάμεσα στον αρχαίο και στον σύγχρονο ελληνισμό. 
Στην διάρκεια των ετών 1913-1922 μεταβλήθηκαν οι ονομασίες σχεδόν 200 χωριών και οικισμών της ελληνικής επικράτειας. Βασικός γνώμονας υπήρξε η απαλλαγή από τοπωνύμια με αρβανίτικη και τούρκικη προέλευση και η αντικατάστασή τους από ελληνικά, είτε πλαστά είτε βασιζόμενα σε υποθετικές ταυτίσεις με αρχαίες ελληνικές πόλεις.
Για τον σκοπό αυτό ιδρύθηκε με Βασιλικό διάταγμα στις 31 Μαρτίου 1909 η "'Επιτροπεία τῶν τοπωνυμίων τῆς Ἑλλάδος" με πρόεδρο τον Ν. Γ. Πολίτη και μέλη τους Σπ. Λάμπρο, Γ. Χατζιδάκι, Γρ. Βερναρδάκη, Χρ. Τσούντα, Π. Καββαδία, Κ. Παπαμιχαλόπουλο, Δ. Καμπούρογλου, Αρ. Βαμπά, Κλ. Στέφανο, Γ. Σωτηριάδη, Μ. Χρυσοχόο, Κ.Ν. Ράδο και Γ. Χωματιανό. Επειδή, όμως, οι Βαμπάς, Στέφανος, Λάμπρου εν τω μεταξύ απεβίωσαν και οι Καμπούρογλου και Βερναρδάκης παραιτήθηκαν, αντικαταστάθηκαν από τους Α. Αδαμαντίου, Σ. Μενάρδο, Σ. Κουγέα, Στ. Π. Κυριακίδη, Κ. Αμάντο και Ι. Βογιατζίδη. 
Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς το επίπεδο της Επιτροπείας αυτής, αναφερόμενος μόνο και μόνο στα ονόματα των Πολίτη, του θεμελιωτή της ελληνικής λαογραφίας, Χατζιδάκι, θεμελιωτή αντιστοίχως της ελληνικής γλωσσολογίας, και Βερναρδάκη, κορυφαίου φιλολόγου. Άλλωστε, όλα τα μέλη υπηρετούσαν με τον ένα η τον άλλο τρόπο τον πολιτισμό και τα γράμματα, άλλος σαν φιλόλογος, άλλος σαν ιστορικός, άλλος σαν αρχαιολόγος κλπ.
Η Επιτροπή απέκτησε μεγαλύτερη δύναμη μετά και την εφαρμογή του Νόμου 641 της 11ης Φεβρουαρίου 1915, με τον οποίο καθίστατο πλέον υποχρεωτική η γνωμοδότηση της Επιτροπής σε κάθε αίτημα για μετωνομασία κοινότητας υποβαλλόμενο στο Υπουργείο Εσωτερικών. Οι γνωμοδοτήσεις της Επιτροπείας συγκεντρώθηκαν το 1920 σε έναν τόμο από τον Ν. Γ. Πολίτη (Γνωμοδοτήσεις περὶ μετωνομασίας συνοικισμῶν καὶ κοινοτήτων ἐκδιδόμεναι ἀποφάσει τοῦ Ὑπουργείου τῶν Ἐσωτερικῶν, Ἀθῆναι 1920), που όχι μόνο παρέχει μια εικόνα για την μέθοδο που η Επιτροπή ακολούθησε στο έργο της, αλλά και διασώζει πληροφορίες για την διαδικασία που ακολουθείτο από τις ενδιαφερόμενες κοινότητες.
Εξαιρετικά ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία που παρέχονται από την γνωμοδότηση που αφορά το Μπρούμα (ο.π. σ. 56-57). Μαθαίνουμε ότι το όνομα "Ηράκλεια" διεκδικείτο και από το διπλανό Πουρνάρι (η διαφωνία για την θέση της αρχαίας Ηράκλειας, που έφτασε ως σήμερα, πρέπει να έχει στην εποχή αυτή τις ρίζες της). Μάλιστα, αρχικά προκρίθηκε από τον Νομάρχη, στηριζόμενο στις υποδείξεις του εφόρου Αρχαιοτήτων Ολυμπίας, η απόδοση του ονόματος στο Πουρνάρι. Ο Πολίτης, ωστόσο, βασιζόμενος στις πληροφορίες του Στράβωνα και του Παυσανία, αλλά και στην κοινή πεποίθηση νεοτέρων μελετητών, υποστηρίζει την απόδοση του ονόματος της αρχαίας πόλης στο Μπρούμα. 
Φαίνεται ότι η άποψη της Επιτροπείας επικράτησε, αφού στο φύλλο 148 της 20ης Απριλίου 1915 (αλλά με ημερομηνία 16 Απριλίου) της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως δημοσιεύτηκε η απόφαση του υπουργού Εσωτερικών Ν. Τριανταφυλλάκου "περὶ μετονομασίας τῆς κοινότητος Μπρούμα εἰς κοινότητα Ἡρακλείας". Το κείμενό της έχει ως εξής:

Ἀριθ. 2930

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ

Ἔχοντες ὑπ' ὄψιν α΄) τὸ ἄρθρον 8 τοῦ ,ΔΝΖ΄ Νόμου τῆς 10 Φεβρουαρίου 1912 "περὶ συστάσεως δήμων καὶ κοινοτήτων", ὡς ἐτροποποιήθη καὶ συνεπληρώθη διὰ τοῦ ἄρθρου 8 τοῦ 641 νόμου τῆς 11/14 Φεβρουαρίου 1915, β΄) τὴν ὑπ' ἀριθ. π(αρελθόντος) ἔ(τους) πρᾶξιν τοῦ κοινοτικοῦ συμβουλίου Μπρούμα - Ὀλυμπίων, καὶ γ΄) τὰς ὑπ' ἀριθ. 13, 15 καὶ 16 π(αρελθόντος) ἔ(τους) γνωμοδοτήσεις τῆς ἐπιτροπείας τῶν τοπωνυμίων τῆς Ἑλλάδος, ἐγκρίνομεν ἵνα ἡ κοινότης Μπροῦμα μετονομασθῇ "κοινότης Ἡρακλείας".

Ἐν Ἀθήναις τῇ 16 Ἀπριλίου 1915.

Ὁ Ὑπουργὸς
Ν. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑΚΟΣ

Σχεδόν δύο μήνες αργότερα, στις 2 Ιουνίου 1915 (αλλά με ημερομηνία 29/5), η κοινοτική αρχή του χωριού, με πρόεδρο τον Διονύσιο Παπουτσή δημοσιεύει την απόφαση στις τοπική εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ (φύλλο 5391).


Με την αλλαγή αυτή δημιουργήθηκε ένα δεδομένο ως προς την συσχέτιση της αρχαίας Ηράκλειας με την σύγχρονη, άποψη που άλλωστε είχε εκφραστεί, περισσότερο από εκατό χρόνια νωρίτερα από την μετωνομασία, από τους Ευρωπαίους περιηγητές της περιόδου της Τουρκοκρατίας (π.χ. Aldenhoven), αλλά και τους πρώτους αρχαιολόγους που έφτασαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος (π. χ. Curtius και Bursian)