Δικαιολογημένα θα υπέθετε κανείς, μετά από ένα σχεδόν μήνα απουσίας από το ιστολόγιο, ότι τα παράτησα ή βαρέθηκα! Θα έκανε, όμως, λανθασμένη υπόθεση, καθώς όχι μόνο δεν βαρέθηκα, αλλά αυτόν τον καιρό εντόπισα αρκετά νέα θέματα, που θα σας φανούν όχι μόνο ενδιαφέροντα αλλά θα προσθέσουν στις ήδη αρκετές γνώσεις σας! Αν μου επιτρέπετε, θα ήθελα να θεωρήσω ότι και εγώ, με αυτή μου την προσπάθεια να συγκεντρώσω και να παρουσιάσω υλικό, συνέβαλα, περισσότερο ή λιγότερο, στον εμπλουτισμό αυτών των γνώσεων! Η απουσία μου, οφείλω να πω, οφείλεται σε ασθένεια. Τον τελευταίο χρόνο συνεχώς εκπλήσσομαι δυσάρεστα όσον αφορά την υγεία μου! Αλλά τί να γίνει; Οι απαιτήσεις προχωράνε!
Σας είχα υποσχεθεί πριν αρκετό καιρό ότι θα παρουσιάσω σε συνέχειες την πλήρη ιστορία του χωριού μας από την αρχαιότητα ως σήμερα. Αυτή η σειρά άρθρων ξεκινά σήμερα με το παρόν για την αρχαία Ηράκλεια! Απολαύστε το και, αν έχετε να προσθέσετε ή να αφαιρέσετε ο,τιδήποτε, μη διστάσετε να το κάνετε!
Η αρχαία Ηράκλεια έμεινε γνωστή σε εμάς από τα έργα 2 αρχαίων περιηγητών, του Στράβωνα (64 π.Χ. - p. 24 μ.Χ.) και του Παυσανία (110-180 μ.Χ. περ).
Ο Στράβων, πιο συνοπτικός και σοβαρός από τον Παυσανία, αναφέρει:
"ἐγγὺς δὲ τῆς Σαλμώνης Ἡράκλεια, καὶ αὕτη μία τῶν ὀκτώ, διέχουσα περὶ τετταράκοντα σταδίους τῆς Ὀλυμπίας, κειμένη δὲ παρὰ τὸν Κυθήριον ποταμόν, οὗ τὸ τῶν Ἰωνιάδων νυμφῶν ἱερὸν τῶν πεπιστευμένων θεραπεύειν νόσους τοῖς ὕδασι." (Γεωγραφικών Ε, 32) δηλαδή "κοντά στη Σαλμώνη (βρίσκεται) η Ηράκλεια, και αυτή μία από τις οκτώ πόλεις (της Πισάτιδας), η οποία απέχει περίπου 40 στάδια από την Ολυμπία και απλώνεται δίπλα στον Κυθήριο ποταμό, όπου (βρίσκεται) το ιερό των Ιωνιάδων Νυμφών, που πιστεύεται ότι θεραπεύουν ασθένειες μέσω του νερού".
Ο Παυσανίας από την άλλη πλευρά, περισσότερο ενθουσιώδης και θαυμαστής των αρχαιοτερων από αυτών μνημείων, μας πληροφορεί τα εξής:
"ἀπέχει δὲ ὡς πεντήκοντα Ὀλυμπίας σταδίους κώμη τε Ἠλείων Ἡράκλεια καὶ πρὸς αὐτῇ Κύθηρος ποταμός: πηγὴ δὲ ἐκδιδοῦσα ἐς τὸν ποταμὸν καὶ νυμφῶν ἐστιν ἱερὸν ἐπὶ τῇ πηγῇ. ὀνόματα δὲ ἰδίᾳ μὲν ἑκάστῃ τῶν νυμφῶν Καλλιφάεια καὶ Συνάλλασις καὶ Πηγαία τε καὶ Ἴασις, ἐν κοινῷ δέ σφισιν ἐπίκλησις Ἰωνίδες. λουομένοις δὲ ἐν τῇ πηγῇ καμάτων τέ ἐστι καὶ ἀλγημάτων παντοίων ἰάματα: καλεῖσθαι δὲ τὰς νύμφας ἀπὸ Ἴωνος λέγουσι τοῦ Γαργηττοῦ, μετοικήσαντος ἐνταῦθα ἐξ Ἀθηνῶν." δηλαδή "Η κωμόπολη της Ηλείας Ηράκλεια απέχει από την Ολυμπία σχεδόν πενήντα στάδια και δίπλα της κυλάει ο ποταμός Κύθηρος: υπάρχει πηγή που εκβάλλει στον ποταμό και ιερό νυμφών πάνω στην πηγή. Καθεμιάς από τις Νύμφες το όνομα είναι Καλλιφάεια, Συνάλλασις, Πηγαία και Ίασις, αλλά από κοινού ονομάζονται Ιωνίδες. Όσοι πλένονται στην πηγή θεραπεύονται από κάθε είδους κούραση και ασθένεια: Λένε ότι οι νύμφες πήραν το όνομά τους από τον Ίωνα, το γιό του Γαργηττού, που μετεγκαταστάθηκε εδώ από την Αθήνα" ( Ελλάδος Περιήγησις 6.7)
Τα δύο αρχαία απόσπάσματα μας δίνουν τις εξής πληροφορίες:
1. Η Ηράκλεια ήταν πόλη (στην εποχή του Παυσανία κωμόπολη) της αρχαίας Ηλείας,αρχικά τμήμα του βασιλείου της Πισάτιδος, που υποτάχθηκε από το αντίπαλο κράτος της Ήλιδας το 580 π.Χ., και απείχε από την Ολυμπία 40 ή 50 στάδια (=7.096-8.870 μ.)
2. Δίπλα της έρρεε ο Κυθήριος/Κύθηρος ποταμός, που πιθανώς ταυτίζεται με το "Πουρναρέικο ρέμα", που κυλάει ανάμεσα στο χωριό μας και στο Πουρνάρι.
3. Στον ποταμό κατέληγαν τα νερά μιας πηγής, πάνω/δίπλα στην οποία ήταν χτισμένο ένα Νυμφαίο, αφιερωμένο στις Ιωνιάδες Νύμφες.
4. Οι Ιωνιάδες Νύμφες ήταν 4 και έφεραν τα εξής ονόματα: Καλλιφάεια, Συνάλλασις, Πηγαία και Ίασις. Τα ονόματα είναι καθαρά συμβολικά (Καλλιφάεια = αυτή που αποκαλύπτει την ομορφιά, Συνάλλασις = εκείνη που αλλάζει τον λουόμενο, Πηγαία = η σχετιζόμενη με την πηγή, Ίασις = εκείνη που θεραπεύει).
5. Οι Ιωνιάδες Νύμφες σχετίζονταν με τον Ίωνα, γιο του Γαργηττού, που έφτασε στον τόπο αυτό από την Αθήνα. Το μυθικό αυτό πρόσωπο είναι κατά τα άλλα άγνωστο.
6. Το λουτρό στα νερά της πηγής ανακούφιζε τους λουομένους από κάθε είδους ασθένειες. Πρόκειται μάλλον για ιαματικά λουτρά, θειούχα κατά τον σύγχρονο περιηγητή Γεώργιο Παπανδρέου, που επισκέφτηκε το χωριό (και όλη την Ηλεία) στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η ταύτιση της αρχαίας Ηράκλειας με το σημείο του χωριού μας στηρίζεται, εκτός από την παραδεδομένη από τους αρχαίους περιηγητές απόσταση από την Ολυμπία,κυρίως σε αρχαιολογικά τεκμήρια (βλπ το σχετικό άρθρο μου της 24ης Μαρτίου 2010).
Φαίνεται, όμως, ότι επρόκειτο για πολυπληθή πόλη, ώστε αρχαία κατάλοιπα εντοπίζονται σε όλη την πεδιάδα ανάμεσα στο χωριό μας, το Πουρνάρι μέχρι και το Σμίλα.
Όσο για το Νυμφαίο των Ιωνιάδων, ο Γεώργιος Παπανδρέου το τοποθετεί στην τοποθεσία "Βρωμόβρυση" (η ονομασία χαρακτηριστική), όπου ακόμη και σήμερα υπάρχουν δύο πηγές με θειούχο νερό, και οι δύο στην ιδιοκτησία Ιωάννη Καμπίλαυκου.
Περισσότερα στοιχεία για την ίδρυση της πόλης ή το ιστορικό της τέλος δεν διαθέτουμε, καθώς δεν παραδίδονται από αρχαίους συγγραφείς. Είμαστε μόνο σίγουροι ότι η πόλη συνέχιζε να υπάρχει τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2ου αι. μ.Χ. οπότε και την επισκέφτηκε ο Παυσανίας. Αυτό, βέβαια, είναι σημαντικό, καθώς άλλες πόλεις της αρχαίας Ηλείας είχαν ηδη ερημώσει την εποχή του Παυσανία ( π.χ. η αναφερόμενη στον Στράβωνα Άρπινα). Πιθανώς αυτό υποδεικνύει κάποια ιδιαίτερη σημασία της πόλης (ίσως λόγω του ιερού των Νυμφών) ή οικονομική ευρωστία, που της επέτρεψε να διατηρηθεί μέχρι τα χρόνια αυτά.
Αποφεύγω να αναφέρω τις παραδόσεις τις σχετικές με το όνομα της αρχαίας Ηράκλειας (ότι δηλαδή το οφείλει σε επίσκεψη του Ηρακλή, όταν αυτός ήρθε να πλυθεί στην πηγή της μετά τον καθαρισμό των στάβλων του Αυγεία), καθώς τις θεωρώ επινοήσεις της εποχής μας και αδέξια προσπάθεια επίδειξης γνώσεων από μη ειδικούς.
Δεν σας προσέφερα καινούριες πληροφορίες! Εκείνο που ευελπιστώ να πέτυχα είναι να συστηματοποιήσω εκείνες που ήδη έχετε και να διαλύσω τις λαϊκές πεποιθήσεις επί του θέματος! Τα μόνο στοιχεία που δεχόμαστε είναι εκείνα που παραδίδουν οι αρχαίοι περιηγητές και όσα η αρχαιολογική έρευνα παρέχει!
