Η τελευταία ανάρτηση του χρόνου!

Το 2010 σε λίγες ώρες θα περάσει στο παρελθόν, ανοίγοντας το δρόμο στη νέα χρονιά. Ελπίδες για περισσότερη ευτυχία, επιτυχίες, αγάπη, και... και... και!!!! Ο καθένας από εμάς έχει και μία ευχή να κάνει για το 2011. Θυμηθείτε, όμως, να σκεφτείτε το εξής: ο χρόνος που φεύγει σας άφησε καλές αναμνήσεις; Είστε περήφανοι (ή τουλάχιστον χαρούμενοι) για όσα καταφέρατε αυτές τις 365 μέρες της ζωής σας; Τελικά αυτό έχει σημασία: να είσαι ικανοποιημένος για αυτά που πέρασαν, ώστε να έχει ελπίδα και δύναμη να ζητήσεις περισσότερα!
Στα καθ'ημάς τώρα! Η προσπάθεια που ξεκινήσαμε μαζί αυτή τη χρονιά (τον περασμένο Φεβρουάριο) ελπίζω ότι προχώρησε καλά! Φτάσαμε τις 25 δημοσιεύσεις με θέματα κυρίως σχετικά με το χωριό μας, άλλοτε προγραμματισμένα και άλλοτε προκύπτοντα από την επικαιρότητα! Εύχομαι να βοήθησα έστω και στο ελάχιστο να αποκτήσετε μια πιο καθαρή εικόνα της ιστορίας μας. Υπόσχομαι ότι το 2011 θα είναι πιο εποικοδομητικό, όσο βέβαια μου επιτρέπουν και οι υπόλοιπες υποχρεώσεις μου!
Εύχομαι σε όλους σας καλή χρονιά με υγεία, προσωπική ευτυχία και γαλήνη κοντά στους ανθρώπους που αγαπάτε και σας αγαπούν!

Άγιος Βασίλης έρχεται...

Θυμάται κανείς τις φορές που είχε πάει για τα κάλαντα όταν ήταν παιδί; Φυσικά και θα τις θυμάστε! Είναι από τις πιο ωραίες αναμνήσεις! Όχι μόνο μαζεύαμε χρήματα για να πάρουμε κάτι που λαχταρούσαμε όλο το χρόνο, αλλά ακόμη και η ίδια η "περιπέτεια" ήταν αυτό που άξιζε πάρα πολλά! Ήταν και θέμα συναγωνισμού το ποιός θα ξεκινήσει πρώτος, γιατί όσο περνούσε η ώρα, τόσο μεγάλωνε η πιθανότητα οι νοικοκυρές να ξεμείνουν από ψιλά ή από υπομονή και γενναιοδωρία!!!
Δεν ξέρω αν ίσχυε πάντοτε αυτό, αλλά την εποχή που εγώ πήγαινα για τα κάλαντα ήταν παράδοση να ξεκινάμε από το μαγαζί της κυρα-Γιώτας (της Τζάπενας, όπως την ξέρουμε όλοι). Φυσικά υπήρχε λογική εξήγηση: ήταν το πρώτο άτομο που συναντούσε κανείς, αφού πάντοτε ξυπνούσε και άνοιγε το μπακάλικο πολύ νωρίς, πριν τις 7. Θυμάμαι ότι πολλές φορές εκτός από τα χρήματα που μας έδινε για τα κάλαντα, μας κερνούσε και κάτι από το μαγαζί, που μας έδινε δύναμη για τη συνέχεια. Έτσι, πόρτα-πόρτα, συνεχίζαμε μέχρι και το τελευταίο σπίτι, γύρω στις 9 το πρωί, έχοντας ξελαρυγγιαστεί να τραγουδάμε για δυο ώρες σχεδόν. Βέβαια, η χαρά μας όταν μετρούσαμε τα χρήματα μας έκανε να ξεχάσουμε την κούραση! Χαρά όχι γιατί είχαν καμιά ιδιαίτερη αξία τα χρήματα (αφού μάλλον δεν ξέραμε και σε τι αντιστοιχούν), αλλά περισσότερο γιατί νομίζαμε ότι είχαμε και εμείς καταφέρει κάτι!
Το καλύτερο, όμως, ερχόταν το επόμενο πρωί: Ο Αϊ-Βασίλης! Τι προσμονή και αυτή!Με το που έμπαινε ο Δεκέμβρης το μυαλό μας κολλούσε εκεί! Θυμάμαι ότι αυτό που μου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση (μεγαλύτερη ίσως και από το ίδιο το δώρο) ήταν τα πολύχρωμα περιτυλίγματα με τα χριστουγεννιάτικα σχέδια! Με πόσο απλά πράγματα μπορεί να ευχαριστηθεί ένα παιδί! Μάλλον, με πόσο απλά πράγματα ευχαριστιούνταν τα παιδιά της εποχής μας!
Άραγε, είχε ποτέ κανείς μας συνδέσει στο μυαλό του τον Αϊ-Βασίλη που μας έφερνε τα δώρα με το Αγιο Βασίλειο που γιόρταζε την ίδια μέρα; Εγώ πάντως αυτή τη σύνδεση άργησα να την κάνω και ομολογώ ότι ακόμη και τώρα ελάχιστες φορές φέρνω στο μυαλό μου το ορθόδοξο άγιο όταν μιλάω για Άγιο Βασίλη! Συνήθως φαντάζομαι εκείνον τον στρουμπουλό, ντυμένο στα κόκκινα γέροντα με τη φουσκωτή άσπρη γενειάδα, που κουβαλάει έναν σάκο γεμάτο δώρα!
Σκεφτόμουν μήπως είναι για την εποχή μας πιο ταιριαστός ο ορθόδοξος άγιος! Αυτός που περιέθαλψε όσους είχαν ανάγκη στις δύσκολες στιγμές, όπως αυτή που διανύουμε. Η εποχή της υπερκατανάλωσης και της αφθονίας που ο άλλος, ο στρουμπουλός, αντιπροσωπεύει, μάλλον εχει περάσει!

Χριστὸς ἐπὶ γῆς...

Αν σας ρωτούσα αν είστε ακόμη παιδιά, το πιθανότερο είναι ότι αυτή την περίοδο του χρόνου θα μου απαντούσατε καταφατικά χωρίς επιφύλαξη! «Είναι τέτοιες οι μέρες» που λέμε και στο χωριό μας!
Θυμηθείτε όλοι τις παιδικές σας αναμνήσεις από το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων: μυρωδιές από κουραμπιέδες και μελομακάρονα που ψήνονται, από σούπα που μαγειρεύεται ανήμερα τα χριστούγεννα, ήχοι παιδικοί από κάλαντα, πρωινό ξύπνημα τα Χριστούγεννα για να πάτε στη λειτουργία. Και μετά τη λειτουργία οι άντρες στα καφενεία για καφέ και κονιάκ.
Κι ακόμα θα θυμάστε και τις ιστορίες για τους καλικάντζαρους, που βρωμίζουν το νερό του σπιτιού, ανακατεύουν τη στάχτη του τζακιού και τρώνε τα γλυκά, μέχρι να φύγουν την Πρωτάγιαση, δηλαδή την παραμονή των Φώτων με τον πρώτο αγιασμό του χρόνου.
Σήμερα το πρωί ξύπνησα από τις 5 για να πάω στην εκκλησία. Θυμάμαι ότι από μικρό παιδί η λειτουργία αυτή με συγκινούσε ιδιαίτερα. Μου φαινόταν πολύ όμορφη και επιβλητική όλη η διαδικασία: να σηκωθώ νωρίς-νωρίς και να παρακολουθήσω μια λειτουργία μέσα στη νύχτα. Φυσικά, τώρα πια που καταλαβαίνω και τα υπόλοιπα, βλέπω τη μεγαλοπρέπεια ακόμη και στη γλώσσα των ύμνων της ημέρας: κυρίως γλώσσα εξεζητημένη (φανερά πιο εξεζητημένη από τη συνηθισμένη Θεία Λειτουργία): Μανεὶς ὁ Ἡρῴδης ἐταράττετο, Χριστὸν ἀνελεῖν, ὁ θεομάχος φρυαττόμενος .
Ας μην σας κουράζω, όμως, τέτοια μέρα. Θέλω μόνο να ευχηθώ σε όλους σας, χωριανούς και μη, χρόνια πολλά με υγεία, ευτυχία και γαλήνη εσωτερική για εσάς και τα αγαπημένα σας πρόσωπα. Φροντίστε να περάσετε τις μέρες αυτές όσο πιο ανέμελα και παιδιάστικα γίνεται! Είναι από τις λίγες ευκαιρίες που έχουμε την ευκαιρία να ξαναγυρίσουμε στο παραμύθι που πλάσαμε όσο ήμασταν παιδιά!

Κώμη τε Ἠλείων Ἡράκλεια....

Δικαιολογημένα θα υπέθετε κανείς, μετά από ένα σχεδόν μήνα απουσίας από το ιστολόγιο, ότι τα παράτησα ή βαρέθηκα! Θα έκανε, όμως, λανθασμένη υπόθεση, καθώς όχι μόνο δεν βαρέθηκα, αλλά αυτόν τον καιρό εντόπισα αρκετά νέα θέματα, που θα σας φανούν όχι μόνο ενδιαφέροντα αλλά θα προσθέσουν στις ήδη αρκετές γνώσεις σας! Αν μου επιτρέπετε, θα ήθελα να θεωρήσω ότι και εγώ, με αυτή μου την προσπάθεια να συγκεντρώσω και να παρουσιάσω υλικό, συνέβαλα, περισσότερο ή λιγότερο, στον εμπλουτισμό αυτών των γνώσεων! Η απουσία μου, οφείλω να πω, οφείλεται σε ασθένεια. Τον τελευταίο χρόνο συνεχώς εκπλήσσομαι δυσάρεστα όσον αφορά την υγεία μου! Αλλά τί να γίνει; Οι απαιτήσεις προχωράνε!
Σας είχα υποσχεθεί πριν αρκετό καιρό ότι θα παρουσιάσω σε συνέχειες την πλήρη ιστορία του χωριού μας από την αρχαιότητα ως σήμερα. Αυτή η σειρά άρθρων ξεκινά σήμερα με το παρόν για την αρχαία Ηράκλεια! Απολαύστε το και, αν έχετε να προσθέσετε ή να αφαιρέσετε ο,τιδήποτε, μη διστάσετε να το κάνετε!
Η αρχαία Ηράκλεια έμεινε γνωστή σε εμάς από τα έργα 2 αρχαίων περιηγητών, του Στράβωνα (64 π.Χ. - p. 24 μ.Χ.) και του Παυσανία (110-180 μ.Χ. περ).
Ο Στράβων, πιο συνοπτικός και σοβαρός από τον Παυσανία, αναφέρει:
"ἐγγὺς δὲ τῆς Σαλμώνης Ἡράκλεια, καὶ αὕτη μία τῶν ὀκτώ, διέχουσα περὶ τετταράκοντα σταδίους τῆς Ὀλυμπίας, κειμένη δὲ παρὰ τὸν Κυθήριον ποταμόν, οὗ τὸ τῶν Ἰωνιάδων νυμφῶν ἱερὸν τῶν πεπιστευμένων θεραπεύειν νόσους τοῖς ὕδασι." (Γεωγραφικών Ε, 32) δηλαδή "κοντά στη Σαλμώνη (βρίσκεται) η Ηράκλεια, και αυτή μία από τις οκτώ πόλεις (της Πισάτιδας), η οποία απέχει περίπου 40 στάδια από την Ολυμπία και απλώνεται δίπλα στον Κυθήριο ποταμό, όπου (βρίσκεται) το ιερό των Ιωνιάδων Νυμφών, που πιστεύεται ότι θεραπεύουν ασθένειες μέσω του νερού".
Ο Παυσανίας από την άλλη πλευρά, περισσότερο ενθουσιώδης και θαυμαστής των αρχαιοτερων από αυτών μνημείων, μας πληροφορεί τα εξής:
"ἀπέχει δὲ ὡς πεντήκοντα Ὀλυμπίας σταδίους κώμη τε Ἠλείων Ἡράκλεια καὶ πρὸς αὐτῇ Κύθηρος ποταμός: πηγὴ δὲ ἐκδιδοῦσα ἐς τὸν ποταμὸν καὶ νυμφῶν ἐστιν ἱερὸν ἐπὶ τῇ πηγῇ. ὀνόματα δὲ ἰδίᾳ μὲν ἑκάστῃ τῶν νυμφῶν Καλλιφάεια καὶ Συνάλλασις καὶ Πηγαία τε καὶ Ἴασις, ἐν κοινῷ δέ σφισιν ἐπίκλησις Ἰωνίδες. λουομένοις δὲ ἐν τῇ πηγῇ καμάτων τέ ἐστι καὶ ἀλγημάτων παντοίων ἰάματα: καλεῖσθαι δὲ τὰς νύμφας ἀπὸ Ἴωνος λέγουσι τοῦ Γαργηττοῦ, μετοικήσαντος ἐνταῦθα ἐξ Ἀθηνῶν." δηλαδή "Η κωμόπολη της Ηλείας Ηράκλεια απέχει από την Ολυμπία σχεδόν πενήντα στάδια και δίπλα της κυλάει ο ποταμός Κύθηρος: υπάρχει πηγή που εκβάλλει στον ποταμό και ιερό νυμφών πάνω στην πηγή. Καθεμιάς από τις Νύμφες το όνομα είναι Καλλιφάεια, Συνάλλασις, Πηγαία και Ίασις, αλλά από κοινού ονομάζονται Ιωνίδες. Όσοι πλένονται στην πηγή θεραπεύονται από κάθε είδους κούραση και ασθένεια: Λένε ότι οι νύμφες πήραν το όνομά τους από τον Ίωνα, το γιό του Γαργηττού, που μετεγκαταστάθηκε εδώ από την Αθήνα" ( Ελλάδος Περιήγησις 6.7)
Τα δύο αρχαία απόσπάσματα μας δίνουν τις εξής πληροφορίες:
1. Η Ηράκλεια ήταν πόλη (στην εποχή του Παυσανία κωμόπολη) της αρχαίας Ηλείας,αρχικά τμήμα του βασιλείου της Πισάτιδος, που υποτάχθηκε από το αντίπαλο κράτος της Ήλιδας το 580 π.Χ., και απείχε από την Ολυμπία 40 ή 50 στάδια (=7.096-8.870 μ.)
2. Δίπλα της έρρεε ο Κυθήριος/Κύθηρος ποταμός, που πιθανώς ταυτίζεται με το "Πουρναρέικο ρέμα", που κυλάει ανάμεσα στο χωριό μας και στο Πουρνάρι.
3. Στον ποταμό κατέληγαν τα νερά μιας πηγής, πάνω/δίπλα στην οποία ήταν χτισμένο ένα Νυμφαίο, αφιερωμένο στις Ιωνιάδες Νύμφες.
4. Οι Ιωνιάδες Νύμφες ήταν 4 και έφεραν τα εξής ονόματα: Καλλιφάεια, Συνάλλασις, Πηγαία και Ίασις. Τα ονόματα είναι καθαρά συμβολικά (Καλλιφάεια = αυτή που αποκαλύπτει την ομορφιά, Συνάλλασις = εκείνη που αλλάζει τον λουόμενο, Πηγαία = η σχετιζόμενη με την πηγή, Ίασις = εκείνη που θεραπεύει).
5. Οι Ιωνιάδες Νύμφες σχετίζονταν με τον Ίωνα, γιο του Γαργηττού, που έφτασε στον τόπο αυτό από την Αθήνα. Το μυθικό αυτό πρόσωπο είναι κατά τα άλλα άγνωστο.
6. Το λουτρό στα νερά της πηγής ανακούφιζε τους λουομένους από κάθε είδους ασθένειες. Πρόκειται μάλλον για ιαματικά λουτρά, θειούχα κατά τον σύγχρονο περιηγητή Γεώργιο Παπανδρέου, που επισκέφτηκε το χωριό (και όλη την Ηλεία) στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η ταύτιση της αρχαίας Ηράκλειας με το σημείο του χωριού μας στηρίζεται, εκτός από την παραδεδομένη από τους αρχαίους περιηγητές απόσταση από την Ολυμπία,κυρίως σε αρχαιολογικά τεκμήρια (βλπ το σχετικό άρθρο μου της 24ης Μαρτίου 2010).
Φαίνεται, όμως, ότι επρόκειτο για πολυπληθή πόλη, ώστε αρχαία κατάλοιπα εντοπίζονται σε όλη την πεδιάδα ανάμεσα στο χωριό μας, το Πουρνάρι μέχρι και το Σμίλα.
Όσο για το Νυμφαίο των Ιωνιάδων, ο Γεώργιος Παπανδρέου το τοποθετεί στην τοποθεσία "Βρωμόβρυση" (η ονομασία χαρακτηριστική), όπου ακόμη και σήμερα υπάρχουν δύο πηγές με θειούχο νερό, και οι δύο στην ιδιοκτησία Ιωάννη Καμπίλαυκου.
Περισσότερα στοιχεία για την ίδρυση της πόλης ή το ιστορικό της τέλος δεν διαθέτουμε, καθώς δεν παραδίδονται από αρχαίους συγγραφείς. Είμαστε μόνο σίγουροι ότι η πόλη συνέχιζε να υπάρχει τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2ου αι. μ.Χ. οπότε και την επισκέφτηκε ο Παυσανίας. Αυτό, βέβαια, είναι σημαντικό, καθώς άλλες πόλεις της αρχαίας Ηλείας είχαν ηδη ερημώσει την εποχή του Παυσανία ( π.χ. η αναφερόμενη στον Στράβωνα Άρπινα). Πιθανώς αυτό υποδεικνύει κάποια ιδιαίτερη σημασία της πόλης (ίσως λόγω του ιερού των Νυμφών) ή οικονομική ευρωστία, που της επέτρεψε να διατηρηθεί μέχρι τα χρόνια αυτά.
Αποφεύγω να αναφέρω τις παραδόσεις τις σχετικές με το όνομα της αρχαίας Ηράκλειας (ότι δηλαδή το οφείλει σε επίσκεψη του Ηρακλή, όταν αυτός ήρθε να πλυθεί στην πηγή της μετά τον καθαρισμό των στάβλων του Αυγεία), καθώς τις θεωρώ επινοήσεις της εποχής μας και αδέξια προσπάθεια επίδειξης γνώσεων από μη ειδικούς.
Δεν σας προσέφερα καινούριες πληροφορίες! Εκείνο που ευελπιστώ να πέτυχα είναι να συστηματοποιήσω εκείνες που ήδη έχετε και να διαλύσω τις λαϊκές πεποιθήσεις επί του θέματος! Τα μόνο στοιχεία που δεχόμαστε είναι εκείνα που παραδίδουν οι αρχαίοι περιηγητές και όσα η αρχαιολογική έρευνα παρέχει!

Απ'τα κόκκαλα βγαλμένη / των Ελλήνων τα ιερά....

Επέτειος του Όχι η αυριανή μέρα... Η εβδομηκοστή. Η μέρα που η Ελλάδα εισέρχεται στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έχοντας προσπαθήσει να μείνει ουδέτερη μετά από πλήθος προκλήσεων, με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό της Έλλης την 15η Αυγούστου 1940 από τους Ιταλούς.
Ο ναζισμός χτυπά την πόρτα της Ελλάδας και στο χτύπημα αυτό απαντούν όλοι μαζί οι Έλληνες, πρώτοι εκείνοι που φεύγουν με το πρώτο φως της μέρας για το μέτωπο και στη συνέχεια και όλοι οι υπόλοιποι για τα επόμενα 4 χρόνια.
Δεν ξερω αν ήταν, όπως συχνά λέγεται, η ευκαιρία των Νεοελλήνων να σταθούν δίπλα στον Λεωνίδα και τον Κολοκοτρώνη. Ήταν σίγουρα μια αυθόρμητη εκδήλωση. Αυθόρμητη γιατί επρόκειτο για μία πρόκληση χωρίς λόγο, τουλάχιστον στα μάτια του κόσμου. Και αυτή η πρόκληση δεν μπορούσε να μείνει ατιμώρητη.
Μου είχε διηγηθεί κάποιος (συγχωρεμένος πλέον) χωριανός μας την αρχή εκείνης της ημέρας : με το ξημέρωμα άρχισαν να χτυπούν γρήγορα οι καμπάνες της εκκλησίας. Ο κόσμος αναστατώθηκε. Οι καμπάνεςδεν χτυπούν σε άσχετες στιγμές για καλό. Ο κόσμος μαζεύτηκε στην αγορά να μάθει. "Πόλεμος με την Ιταλία"....
Ποιός να ήξερε εκείνη την ώρα τί επρόκειτο να ακολουθήσει; 4 χρόνια πολεμου και Κατοχής, πείνας, θανάτων και εξαθλίωσης. Και μετα κάμποσα ακόμη Εμφυλίου πολέμου,ίσως αγριότερα από τα πρώτα.
Στην πρώτη αυτή φάση του πολέμου, όπου όλα φαίνονταν να πηγαίνουν ακόμη καλά για την Ελλάδα, δεν υπήρξε μία μικρή γωνιά που να μην έστειλε ανθρώπινη βοήθεια.Κάθε χωριό συνέδραμε με λίγους ή πολλούς στον αγώνα αυτό, πολλές φορές θρηνώντας τους στο τέλος.
Είχα συγκεντρώσει κάποτε μία λίστα με τα ονόματα όσων συγχωριανών μας αγωνίστηκαν και όσων έχυσαν το αίμα τους στις μάχες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα ονόματα αυτά μου έδωσε μια χωριανή μας (επίσης συγχωρεμένη) που είχε ζήσει από κοντά όλη τη φρίκη του πολέμου και της πείνας που τον συνόδευσε.
Τα ονόματα αυτά σας δίνω παρακάτω :

Κωνσταντίνος Δημ. Γαβριλόπουλος
Γεώργιος Κων. Γιωργούλιας
Ζαφείρης Διον. Δημόπουλος
Χρήστος Διον. Δημόπουλος
Παναγιώτης Σωτ. Ευθυμιόπουλος
Δημήτριος Διον. Ζαφειρόπουλος
Διονύσιος Παρ. Καλογερόπουλος
Γεώργιος Λεων. Καμπίλαυκος
Νικόλαος Παν. Κωνσταντόπουλος
Κωνσταντίνος Μακρής
Ηλίας Ηλ. Μπούλιαρης(Σκοτώθηκε)
Νικόλαος Αθαν. Μπούλιαρης
Γεώργιος Διον. Μπουλούτας
Βασίλειος Διον. Μουζής
Κωνσταντίνος Παναγιωτόπουλος
Αγγελής Παναγόπουλος
Κωνσταντίνος Αθαν. Πανόπουλος(Σκοτώθηκε)
Γεώργιος Νικ. Πανόπουλος
Θεόδωρος Διον. Παπαγεωργίου(Σκοτώθηκε)
Σπυρίδων Διον. Παπαγεωργίου(Σκοτώθηκε)
Διονύσιος Γεωργ. Παπαδόπουλος
Ανδρέας Παν. Τούμπας
Δημήτριος Παν. Τούμπας
Γεώργιος Τσατσαμπάς (Σκοτώθηκε)


* Το άρθρο αυτό αφιερώνεται, ως ελάχιστη προσωπική τιμή, σε όλους εκείνους, γνωστούς και άγνωστους, συγγενείς και μή, που "άφησαν τα κόκκαλά τους στα βουνά", για να πολεμήσουν έναν εχθρό ανώτερο, δημιουργώντας ένα ακόμη ελληνικό Έπος.

Πρόγραμμα ερχόμενων αναρτήσεων...

Καλημέρα σε όλους!
Ελπίζω αυτές τις μέρες που χάθηκα να ρίχνετε καμιά ματιά κι ας μην υπάρχει κάτι καινούριο στο ιστολόγιό μας!
Ήθελα να σας ενημερώσω για τα σχέδια μου σχετικά με τις ερχόμενες αναρτήσεις!Είναι κάτι το οποίο έπρεπε να έχει γίνει στην αρχή αυτής της προσπάθειας, αλλά για λόγους προσωπικούς επέλεξα τότε να ασχοληθώ με επιμέρους θέματα!
Επειδή μέχρι τώρα διαπίστωσα ότι πολλοί από εμάς δεν είμαστε ενήμεροι σχετικά με την πορεία που ακολούθησε αυτό το μικρό χωριό στη διάρκεια των αιώνων ( και δεν είμαστε ενήμεροι όχι για τα γενικά αλλά για τις λεπτομέρειες, οι οποίες και αποτελούν την ουσία και το σκοπό αυτής μου της προσπάθειας), προαναγγέλλω μία σειρά άρθρων, με τα οποία θα παρουσιάσω λεπτομερώς όλα όσα η έρευνά μου απέδωσε ως τώρα.
Τα άρθρα αυτά θα ξεκινούν από την αρχαία Ηράκλεια, για την ιστορία της οποίας στηριζόμαστε κυρίως στους δύο αρχαίους περιηγητές, Στράβωνα και Παυσανία. Θα συνεχίσουμε με το Μπρούμα της Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας, με στοιχεία κυρίως από τις βενετικές και πρώτες ελληνικές απογραφές πληθυσμών, για να ολοκληρώσουμε την πορεία μας με το σημερινό χωριό και την ιστορία του ως σήμερα.
Όλα τα θεωρητικά στοιχεία θα συμπληρώνονται και από προσωπικές επιτόπιες παρατηρήσεις, οι οποίες, όλα αυτά τα χρόνια που περπατάω τα βουνά γύρω από το χωριό μας, έχουν αποδώσει εξαιρετικούς καρπούς!
Αναμείνατε λοιπόν! Η πρώτη ανάρτηση της σειράς δεν θα αργήσει!

"Πάω στα Στεγνά να οργώσω ....."

Σας υποσχέθηκα την προηγούμενη εβδομάδα λίγα λόγια για τα τοπωνύμια του χωριού μας και τη σημασία τους, καθώς κι εμένα έτσι μου ζητήθηκε από έναν από τους αναγνώστες του ιστολογίου μας. Θα πρέπει να διευκρινίσω, όμως, πριν ξεκινήσουμε κάποια σημεία:
1/ Μέσω των τοπωνυμίων του χωριού μας μεταφέρεται μεγάλο μέρος της ιστορίας του. Συναντά κανείς τοπωνύμια σχετιζόμενα με όλες της φάσεις της, από την αρχαία Ηράκλεια (π.χ. Κιούπι), ως το παλιό Μπρούμα (π.χ. Παλιοχώρι) και τη σύγχρονή μας Ηράκλεια.
2/ Λόγω της παλαιότητας ορισμένων τοπωνυμίων είναι δύσκολο να βεβαιωθεί κανείς για τη σημασία τους. Υπάρχουν, έτσι, κάποια των οποίων το νόημα παραμένει (σε μένα τουλάχιστον) άγνωστο, όπως η "Κάστα".
3/ Μελετώντας το θέμα των τοπωνυμίων διαπίστωσα ότι υπάρχει μια ιδιαίτερη κατηγορία, που ποικίλλει από στόμα σε στόμα. Πρόκειται για τοπωνύμια που δηλώνουν περιουσία συγκεκριμένου προσώπου ή οικογένειας (π.χ. Βασιλέικα, Μπουλουτέικα, Γκουρασέικα). Τα τοπωνύμια αυτά άλλοτε αναγνωρίζονται από τον κόσμο και άλλοτε όχι, γεγονός που υποδεικνύει ότι η χρήση τους ίσως περιοριζόταν σε λίγους μόνον ανθρώπους, πιθανώς εκείνους που σχετίζονταν στενά (π.χ. ως μισθωτοί) με τον ιδιοκτήτη της συγκεκριμένης περιοχής.
Τα τοπωνύμια που σχετίζονται με την αρχαία Ηράκλεια είναι δύο: Η Βρωμόβρυση και το Κιούπι. Το πρώτο αναφέρεται στις ιαματικές πηγές του χωριού, σήμερα σχεδόν χαμένες, η ύπαρξη των οποίων υποδεινύει πιθανώς το σημείο του ιερού των Ιωνιάδων Νυμφών της αρχαίας Ηράκλειας. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις, σε παλαιότερες εποχές το νερό των πηγών αυτών είχε τη μυρωδιά κλούβιου αυγού, χαρακτηριστική για ιαματικά λουτρά (όσοι έχουν επισκεφτεί τα λουτρά του Καϊάφα τη γνωρίζουν). Μάλιστα, λέγεται πως ένα μια ομάδα παιδιών, που έπαιζε στο σημείο εκείνο στις αρχές του προηγούμενου αιώνα έδωσε ένα ακόμη στοιχείο για τη γνησιότητα του σημείου: ένα από τα παιδιά πάνω στο παιχνίδι έπεσε μέσα στο λάκκο της πηγής και στην προσπάθειά του να βγεί ακούμπησε με το χέρι του ένα λίθινο αντικείμενο, μάλλον σκαλισμένο, που έμοιαζε όχι με βράχο αλλά με τμήμα αγάλματος.
Ακόμη πιο ισχυρή απόδειξη για τη θέση της αρχαίας Ηράκλειας είναι η τοποθεσία Κιούπι (=πήλινο αγγείο, πιθάρι). Εκεί έχουν κατά καιρούς, κατά τη διάρκεια αγροτικών εργασιών, έρθει στην επιφάνεια μεγάλοι πίθοι, που υποδεικνύουν ίσως ένα αρχαίο νεκροταφείο.
Από το παλιό Μπρούμα ένα πλήθος τοπωνυμίων έχει διασωθεί, μεταφέροντας στοιχεία για την ιστορία του, χαμένη στις περισσότερες λεπτομέρειες της. Η θέση του μαρτυρείται από το τοπωνύμιο Παλιοχώρι, μια τοποθεσία καλά μελετημένη και με ωραία μάλιστα θέα που φτάνει μέχρι το λιμάνι του Κατακόλου (κυρίως από τη διπλανή Ψηλή Ράχη). Είναι μέρος οχυρό, καθώς περιτριγυρίζεται από δύσβατες πλαγιές από τις τρεις μεριές του, έχοντας μόνη είσοδο από τα ανατολικά. Με αυτό τον τρόπο οι κάτοικοί του είχαν εξασφαλίσει, αν ο μύθος είναι σωστός, την ησυχία τους από τους Τούρκους: οι φοροεισπράκτορες, σύμφωνα με την παράδοση, δεν ανέβαιναν στο χωριό για την είσπραξη των φόρων, αλλά αντίθετα κατέβαιναν στην πεδιάδα (πιθανώς στη Λάκκα) οι χωριανοί για να τους παραδώσουν.
Έχω αναφέρει, επίσης, πολλές φορές τα τοπωνύμια "Αϊ-Γιάννης", "Αϊ-Γιώργης" και "Αϊ-Νικόλας". Όπως είναι φανερό, πρόκειται για μαρτυρίες ύπαρξης εκκλησιών στα σημεία αυτά. Πράγματι, εκτός από την ομόφωνη γνώμη των γερόντων, τους οποίους συμβουλεύτηκα ( κάτι που πάντοτε με εκπλήσσει, αφού μου περιγράφουν με απίστευτη ακρίβεια γεγονότα και πράγματα, από τα οποία τους χωρίζουν τουλάχιστον διακόσια χρόνια. Μάλλον η δύναμη της πάράδοσης!), αδιάψευστοι μάρτυρες είναι και τα ευρήματα στα σημεία αυτά: οικοδομικά υλικά, αγγεία και ανθρώπινα οστά από ταφές αποδεικνύουν την ορθότητα της προφορικής παράδοσης.
Ένα ιδιαίτερο τοπωνύμιο από εκείνη την εποχή είναι πάντως η ονομασία Τζαφέρη. Στα τουρκικά η λέξη αυτή (zafer) σημαίνει νίκη, θρίαμβος. Ίσως θα έπρεπε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για το πεδίο κάποιας μάχης που διεξήχθει επί Τουρκοκρατίας, με κατάληξη θριαμβική για μία από τις δύο πλευρές (άγνωστο ποιά).
Και περνάμε με αυτόν τον τρόπο στο σημερινό χωριό. Τα τοπωνύμιά του πάρα πολλά σε αριθμό, όπως και το μέγεθος της ιστορίας που κουβαλάει. Θα αναφέρω μόνο μερικά, τα πλεόν αξιοσημείωτα, επειδή η παράθεση όλων σε ένα άρθρο και κουραστική και χωρίς νόημα θα ήταν.
Στα αυτιά μου πάντοτε ακουγόταν ως το πιο παράξενο τοπωνύμιο του χωριού. Συνδέομαι μαζί του και με ιδιαίτερους δεσμούς, καθώς μεγάλωσα εκεί, στο πατρικό μου σπίτι. Αναφέρομαι στον Ταρλά. Ο σύγχρονος περιηγητής του 20ου αιώνα, Γεώργιος Παπανδρέου, είδε το σημείο ως τη θέση της ακρόπολης της αρχαίας Ηράκλειας. Το σίγουρο είναι ότι κάτω από την επιφάνειά του βρίσκεται πλήθος αρχαίων καταλοίπων. Η πλεόν πειστική ερμηνεία που άκουσα για τη σημασία του είναι ότι σχετίζεται με τη λέξη "ταρλάρι", που στην τοπική διάλεκτο σημαίνει "μέρος συνεχώς ανοιχτό στον ήλιο και τους ανέμους". Είναι, όντως, τέτοιο μέρος, αφού πρόκειται για λόφο!
Ένα τοπωνύμιο που έχει παρεξηγηθεί ως προς τη σημασία του είναι ο Ριζόμυλος. Ο ερευνητής Βύρων Δάββος υποστήριξε ότι σημαίνει "μύλος ρυζιού". Στην πραγματικότητα, όμως, πήρε το όνομά του από τη οικογένεια Ριζά, η οποία τον έχτισε και τον λειτούργησε αρχικά.
Φυσικά, δεν λείπουν και οι φυσικές ομορφιές που έχουν δώσει το όνομα τους σε τοποθεσίες. Αναφέρομαι βεβαίως στο τοπωνύμιο "Τρούπιο Λιθάρι". Πρόκειται, όπως δηλώνει και το όνομά του, για έναν τεράστιο βράχο με μια μεγάλη τρύπα, μάλλον απομεινάρι προϊστοικών χρόνων, αφού όλη η περιοχή είναι κατάσπαρτη από απολιθωμένα κελύφη κοχυλιών. Δυστυχώς, την τελευταία φορά που επισκεφτηκα το χώρο, η καμάρα του Λιθαριού είχε καταρρεύσει.
Θα αναφέρω, επίσης, τα Στεγνά, που δηλώνουν χωράφια, τα οποία δεν συγκρατούν λιμνάζοντα νερά. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλος ο κάμπος του χωριού προς το Σμίλα ήταν στις αρχές της Ανεξαρτησίας βάλτος.
Θεωρώ ότι η συγκεκριμένη παρουσίαση κάθε άλλο παρά πλήρης ήταν!Διευκρίνισα, όμως, ότι είναι δύσκολο στον περιορισμένο χώρο μιας δημοσίευσης να χωρέσουν τόσα τοπωνύμια. Ίσως μελλοντικά να υπάρξει ένα ακόμη άρθρο, στο οποίο θα δίνονται σε μορφή καταλόγου όλα τα τοπωνύμια, συνοδευόμενα από τη σημασία τους.
θα δείτε, επίσης, ότι τα τοπωνύμια στο συγκεκριμένο άρθρο, είναι σύνδεσμοι για έναν χάρτη που έχω δημιουργήσει στην υπηρεσία Google Maps, στον οποίο θα βρείτε τα αναφερόμενα και όχι μόνο τοπωνύμια.
Περιμένω τα σχόλια και τις παρατηρήσεις σας!
Καλημέρα!

*Στην εικόνα, απολιθωμένο κοχύλι στην τοποθεσία Παλιοχώρι, ένδειξη ότι τα σημερινά βουνά πριν από εκατομμύρια χρόνια βρίσκονταν στον πάτο της θάλασσας!

Συνεχίστε έτσι.....

Πραγματικά χαίρομαι πολύ που εκδηλώνετε όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον σας γι' αυτήν την μικρή προσπάθεια που έχει ξεκινήσει. Με χαροποιεί ιδιαίτερα όταν μου προτείνετε θέματα για μελέτη και δημοσίευση στο ιστολόγιο. Προχθές ένας από τους αναγνώστες μου πρότεινε να ασχοληθούμε με τα τοπωνύμια και τη σημασία τους. Μεγάλο θέμα και πιθανώς δύσκολο. Παρόλα αυτά, θα προσπαθήσουμε να το καλύψουμε όσο το δυνατόν πληρέστερα.
Σκέφτηκα, επίσης, ότι θα ήταν καλό να ασχοληθούμε λίγο και με την ιστορία του χωριού καθαυτή, δηλαδή με την πορεία του στο χρόνο (αρχαία Ηράκλεια, Μπρούμα, σύγχρονη Ηράκλεια). Φυσικά, κάτι τέτοιο απαιτεί χρόνο και πολύ περισσότερες από μία δημοσιεύσεις.
Να περιμένετε τις νέες δημοσιεύσεις μετά την ερχόμενη Τετάρτη, οπότε και θα απαλλαχθώ από κάποιες υποχρεώσεις και θα μπορώ να ασχοληθώ με την έρευνα πιο συστηματικά. Συγχωρείστε την απουσία μου ως τότε. Καλύτερα, εκμεταλλευτείτε την, για να σκεφτείτε και να μου προτείνετε νέα θέματα.

Α! και καλό μήνα σε όλους!!!

…ἀπό ἀτελεῖς ἀποπείρας … στολισμοῦ ὑπὸ ἀμαθῶν εὐλαβῶν…

Λυπάμαι που συμβαίνει αυτό, αλλά πρέπει για άλλη μια φορά να γίνω κακός! Πρόκειται για ένα θέμα που έχω ξανασχολιάσει, αλλά επανέρχομαι, διότι έλαβα χθές ένα σχετικό αρνητικό ερέθισμα.
Αποφάσισα να περπατήσω μέχρι τον Αϊ-Νικόλα, τόσο για τον περίπατο, όσο και αναζητώντας κάποιο νέο στοιχείο, από αυτά που γνωρίζω ότι πολλές φορές η βροχή (όπως αυτή την περασμένη εβδομάδα) φέρνει ξανά στην επιφάνεια.
Φτάνοντας, όμως, στο σημείο διαπίστωσα με φρίκη την ουσιαστική διάλυση του χώρου. Τον περασμένο Μάιο, οπότε και γιόρτασε ο ναός, οι κάτοικοι του γειτονικού χωριού, που τον έχτισαν και τον διαχειρίζονται, θεώρησαν καλό, προκειμένου να καθαρίσουν τον προαύλιο χώρο, να επιστρατεύσουν ένα μηχάνημα (μπουλντόζα ή τρακτέρ) με το οποίο όχι μόνο παρέσυραν για δεκάδες μέτρα οικοδομικά υλικά και τεκμήρια του παλαιού ναού, αποσπώντας τα για πάντα από την αρχική τους θέση και στερώντας από οποιονδήποτε θα μπορούσε να τα μελετήσει την ευκαιρία αυτή, αλλά -ακόμη χειρότερα- ξεσηκώνοντας από την τελευταία κατοικία τους τα οστά των προγόνων μας, που σεβάστηκαν ακόμα και οι Τούρκοι.
Και θα μπορούσε κανείς να παραβλέψει την καταστροφή των ιστορικών στοιχείων, καθώς δεν είναι απαραίτητο να έχει πάντοτε κανείς επιστημονική σκέψη. Το να διαταράσεις, όμως, την ηρεμία ενός νεκρού, βεβηλώνοντας με τόσο άσχημο τρόπο την ιερότητα του χώρου είναι, αν μη τι άλλο, ιεροσυλία. Είναι αρκετό γι' αυτό να αναλογιστεί κανείς τις ανά τους αιώνες σχετικές με τους νεκρούς και το σεβασμό που πρέπει να τους αποδίδεται αντιλήψεις : στην αρχαία Ελλάδα η καθύβριση νεκρού ετιμωρείτο με την ποινή του θανάτου, ενώ για το χριστιανισμό το ανθρώπινο νεκρό σώμα είναι ιερό (γι' αυτό και προσκυνείται).
Είναι, εκτός από θέμα ηθικής, και ζήτημα αισθητικής : θεωρώ πως για κανέναν δεν είναι ευχάριστο θέαμα τα διασκορπισμένα οστά, που καταπατούνται από μηχανές, ανθρώπους και ζώα.
Το συγκεκριμένο μέρος, παρότι ήταν γνωστό ότι ήταν χώρος νεκροταφείου, ποτέ δεν έτυχε της ανάλογης μεταχείρισης. Η βεβήλωση του ξεκίνησε με την χάραξη των δασικών δρόμων, όταν οι μπουλντόζες αφαίρεσαν ένα τμήμα του λόφου πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος ο ναός, περιτριγυρισμένος απο τάφους, διαλύοντας για πρώτη φορά οστά και οικοδομικά υλικά. Όποιο τυχόν στοιχείο άφησαν οι μπουλντόζες το κατέστρεψαν οι τεχνίτες του νέου ναού, οι οποίοι θεώρησαν καλό να χτίσουν πάνω ακριβώς στον παλιό και όχι να τον αφήσουν όπως είχε μέχρι εκείνη την εποχή, καταστρέφοντας ακόμη και την αγία τράπεζά του. Φυσικά, κάθε φορά που κάποιος παίρνει την πρωτοβουλία να "εξωραϊσει" τον περίβολό του, όλο και κάτι χάνεται, μέχρι να δούμε τους νεκρούς να σηκώνονται και να φεύγουν μόνοι τους απο το σημείο προκειμένου να γλιτώσουν.....
Κάποιος μου είχε πει παλιότερα : "Τί σημασία έχει η τύχη των οστών ενός νεκρού; Λες και καταλαβαίνει τίποτα ο ίδιος;" Κι όμως, έχει σημασία. Ας σκεφτεί ο καθένας από εμάς εάν θα ήθελε το σώμα του ίδιου ή κάποιου αγαπημένου του προσώπου να έχει τύχη παρόμοια με όσα σας περιέγραψα. Η απάντηση νομίζω ότι δεν μπορεί παρά να με δικαιώσει.
Εύχομαι μόνο κάτι να αλλάξει σε αυτό το αίσχος που αντίκρυσα. Να βρεθεί κάποιος να πει μια κουβέντα, όχι κατηγορώντας και βρίζοντας, αλλά με καλή και συμβουλευτική διάθεση.


* Ο τίτλος από το διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη Η Γλυκοφιλούσα

Σημειώνω ότι η εικόνα που επέλεξα να συνοδεύσει το άρθρο είναι πολύ ήπια σε περιεχόμενο, αφού βλέπετε μόνο μικρά τεμάχια οστών και κατεστραμμένα κεραμικά. Εγώ είχα την "τύχη" να δώ ακόμη και κρανία...

Άνθρακες ο θησαυρός...

Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν μου άρεσαν οι κοινοτοπίες. Η φράση που επέλεξα για τον τίτλο είναι ξανά και ξανά χρησιμοποιημένη, σε τέτοιο βαθμό που καταντά εκνευριστική, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιείται σε αταίριαστες περιστάσεις. Νομίζω, όμως, ότι στο σημερινό μας θέμα είναι απολύτως ταιριαστή. Σκέφτηκα να αναφερθούμε σε αυτή την μοναδική για την περιοχή περίπτωση της εξαγωγής λιγνίτη, που πραγματοποιείτο επί 25 περίπου χρόνια στο χωριό μας.
Ας πάρουμε το θέμα από την αρχή! Όπως μας πληροφορεί ο ερευνητής Βύρων Δάββος (Ιστορικά των χωριών της Ηλείας, 1830-1930. ΠΥΡΓΟΣ 2008), στις 25 Ιουλίου 1916 δόθηκε άδεια στον Νικόλαο Τσιατσαμπά (Τσατσαμπά?), αγνώστων λοιπών στοιχείων, για εξόρυξη των κοιτασμάτων λιγνίτη στο χωριό μας. Δεν είναι γνωστό αν οι εργασίες ξεκίνησαν αμέσως μετά την αδειοδότηση. Το βέβαιο είναι ότι κατασκευάστηκε σιδηροδρομική γραμμή, που εξυπηρετούσε τη μεταφορά του εξορυγμένου κάρβουνου από τον Ταρλά,όπου βρίσκονταν τα υπόστεγα στα οποία συγκεντρωνόταν. Το τρένο αυτό οι ντόπιοι το είχαν ονομάσει Χαμάλη.
Οφείλουμε να πούμε ότι πραγματικά το υπέδαφος του χωριού είναι πλούσιο σε γαιάνθρακα, γεγονός που αποδείχτηκε και στις πυρκαγιές του 2007: Η φωτιά που έκαψε όλη την περιοχή, περνώντας από την τοποθεσία Λάκκα, στα βορειοδυτικά του χωριού, προκάλεσε ανάφλεξη υπόγειου κοιτάσματος κάρβουνου σε έκταση περίπου 500 m2. Η καύση του κοιτάσματος αυτού διήρκεσε περισσότερο από 2 χρόνια και προκάλεσε, εκτός από την καταστροφή στο σημείο οποιουδήποτε φυτού και δέντρου και την καθίζηση του εδάφους, την έκλυση χαρακτηριστική οσμής πετρελαίου, που με τον καλοκαιρινό βραδινό αέρα έφτανε μέχρι τον Ταρλά και ίσως ακόμη πιο μακρυά. Μάλιστα, ειδικοί που επισκέφτηκαν το σημείο, είχαν διατυπώσει το φόβο ότι, εαν το υπόγειο κοίτασμα είναι εκτεταμένο ή συνδέεται με κάποιο άλλο κοντινό, το φαινόμενο μπορούσε να φτάσει σταδιακά ως και το χωριό, εφόσον η κατάσβεση του ήταν αδύνατη (διαφορετικά οι βροχές του χειμώνα θα το είχαν σβήσει). Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν συνέβη!
Σύμφωνα με τις διηγήσεις, οι στοές εξόρυξης ξεκινούσαν από την τοποθεσία αυτή και απλώνονταν σε μεγάλο μήκος, ίσως και μέχρι το χωριό (απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου). Βέβαια, κάποια στιγμή η ποσότητα του κάρβουνου μειώθηκε και τα δρομολόγια του τρένου περιορίστηκαν σε 2 ή 3 την ημέρα και μάλιστα πλέον όχι μέχρι τον Ταρλά, αλλά μέχρι "του Γαλάνη το γιοφύρι" (το γεφύρι πάνω στην παλιά εθνική). Φυσικά, δεν επρόκειτο για τίποτε περισσότερο από ένα τρένο της εποχής, με ταχύτητα που σε καμία περίπτωση δεν ξεπερνούσε τα 40-50 χιλιόμετρα την ώρα.
Άγνωστη μου είναι η κατάληξη του εξορυγμένου λιγνίτη. Το πιθανότερο είναι ότι κατέληγε στη βιομηχανία ως καύσιμη ύλη.
Το τέλος της εξόρυξης ήταν άδοξο, αν πιστέψουμε στις διηγήσεις της εποχής: οι εργάτες σκάβοντας έφτασαν σε ένα κενό, το οποίο ήταν αδύνατο να περάσουν. Δοκίμασαν να μετρήσουν το βάθος του ρίχνοντας σχοινιά, τα οποία, όμως δεν έβρισκαν ποτέ πάτο ενώ ένιωθαν κρύο αέρα στο πρόσωπό τους και άκουγαν τον ήχο τρεχούμενου νερού. Αν είναι έτσι, πρόκειται μάλλον για υπόγειο ποτάμι που διατρέχει την περιοχή (άλλωστε, αυτό δεν είναι το μοναδικό παρόμοιο περιστατικό. Και στο διπλανό Πουρνάρι, όταν προσπάθησαν να κάνουν γεώτρηση και εγκατέστησαν την αντλία, όλη η εγκατάσταση βυθίστηκε και χάθηκε). Έτσι, πολλά από τα εργαλεία της εξόρυξης έμειναν θαμμένα εκεί, ενώ στο σημείο η στοά έχει πάθει καθίζηση και έχει σχηματίσει μια μικρή λίμνη. Πρόκειται για τον μικρό λόφο στον Ταρλά, που ανήκει τώρα στην οικογένεια Καρυανού και μάλλον λόγω του φόβου για την Καθίζηση αυτή παραμένει χέρσος.
Όσον αφορά στα ίχνη όλης αυτής της επιχείρησης σήμερα, δεν μπορεί κανείς να εντοπίσει πολλά με γυμνό μάτι: κατά καιρούς σκαπτικά μηχανήματα που καθαρίζουν το κανάλι (στη δεξιά πλευρά του δρόμου καθώς ανεβαίνουμε προς το χωριό), έχουν ανασύρει τμήματα της σιδηροδρομικής γραμμής, η οποία βρισκόταν δίπλα ακριβώς στο κανάλι. Τμήματα της γραμμής συναντά κανείς πολλές φορές και σε σπίτια, όπου έχουν χρησιμοποιηθεί ως μέλη μεταλλικών κατασκευών. Επίσης, γεωργικές εργασίες στην τοποθεσία του Ταρλά, στο σημείο όπου βρίσκονταν τα υπόστεγα συλλογής του λιγνίτη έχουν φέρει στην επιφάνεια μικρές ποσότητες κάρβουνου, που όπως φαίνεται ξέμεινε εκεί.
Κατά τη γνώμη μου, η εξόρυξη του λιγνίτη και η λειτουργία του σιδηροδρόμου είναι απλώς επιπλέον ενδείξεις των οικονομικών δυνατοτήτων του χωριού, οι οποίες, όμως, δεν βρέθηκαν στα σωστά χέρια, ώστε να αποδώσουν τα μέγιστα. Ποιός ξέρει ποιά θα ήταν σήμερα η κατάσταση σε διαφορετική περίπτωση;

* Στην φωτογραφία τμήματα από τις ράγες της σιδηροδρομικής γραμμής.

"Oἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου..." (Ψαλμ. ργ΄, 15)

Τρυγητής ο μήνας που διανύουμε, όπως είναι η λαϊκή ονομασία του Σεπτεμβρίου, επειδή ακριβώς η κύρια ενασχόληση των αγροτών κατά τη διάρκειά του είναι ο "τρυγητός", η συλλογή του σταφυλιού και η οινοποίηση.
Για να φτάσει κανείς όμως να συλλέξει τον καρπό σημαίνει ότι έχει προηγηθεί ένας ολόκληρος χρόνος κόπου και φροντίδας, γεμάτος αγωνία, καθώς οι αγροτικές εργασίες εξαρτώνται πάντοτε από τις καιρικές συνθήκες.
Σκέφτηκα, λοιπόν, να ερευνήσω τον τρόπο καλλιέργειας του αμπελιού με την παραδοσιακή μέθοδο, πριν εισβάλλουν τα φυτοφάρμακα και οι μηχανές στα αμπέλια.
Η φροντίδα του αμπελιού ξεκινούσε, λοιπόν, στα τέλη του Ιανουαρίου, οπότε ο αμπελουργός κλάδευε τα κλήματα, δηλαδή τα καθάριζε από τις ασθενικές βέργες και άφηνε τις γερές σε ύψος 3-4 πόντων. Για την διαδικασία αυτή μάλιστα υπήρχε και η φράση-οδηγός "κόψε χτήμα το Γενάρη και να μην κοιτάς φεγγάρι", που σημαίνει ότι η εργασία του κλαδέματος του αμπελιού δεν επηρεάζεται από τους κύκλους της Σελήνης, όπως άλλες αγροτικές εργασίες.
Όταν στις αρχές Απριλίου οι νέες βέργες είχαν φτάσει τους 10 περίπου πόντους, άρχιζε το ράντισμα με χαλκό και ασβέστη, που σκοπό είχε να προφυλάξει το κλήμα απο τον περονόσπορο: τοποθετούσαν χαλκό και ασβέστη σε σκόνη μέσα σε ένα πανί και το βύθιζαν σε νερό σε τσιμεντένιο βαρέλι (γιατί ο χαλκός διαβρώνει το μέταλλο), όπου το άφηναν όλη τη νύχτα για να λιώσει και άρχιζαν το ράντισμα το πρωί. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβανόταν κάθε 8-10 μέρες, ώσπου τα σταφύλια "να πιάσουν ξινό", να αρχίσουν δηλαδή να αποκτούν υγρά.
Παράλληλα, γινόταν και το "θειάφισμα", δηλαδή πασπάλισμα του κλήματος με θειάφι για προστασία από τη λόβα. Για το σκοπό αυτό υπήρχε ειδικό εργαλείο, το "φυσούνι", που είχε τη μορφή ενός ακορντεόν, στο οποίο ήταν προσαρμοσμένος ένας μακρύς σωλήνας. Μέσα σε αυτό τοποθετούσαν τη σκόνη του θειαφιού και ανοιγοκλείνοντας το "φυσούνι" το θειάφι σκορπιζόταν, όχι μόνο στα κλήματα αλλα και στον ίδιο τον αμπελουργό! Μάλιστα, το "θειάφισμα" γινόταν πρωί κατά την περίοδο της ανθοφορίας, "για να μην πάρει η δροσά" (να είναι υγρά τα φύλλα, ώστε να κολλάει πάνω τους το θειάφι), αλλά απόγευμα από τη στιγμή που τα σταφύλια "έπιαναν ξινό".
Με αυτές τις διαδικασίες να επαναλαμβάνονται τακτικά έφτανε ο Σεπτέμβρης. Ο τρύγος ξεκινούσε περίπου του Σταυρού (14 Σεπτέμβρη) στα πεδινά και προς το τέλος του μήνα στα ορεινά αμπέλια. Μπορούσε κανείς να δει την εποχή αυτή τις εξοχές γεμάτες κόσμο (όπως άλλωστε ήταν καθ'όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού), ανθρώπους φορτωμένους καλάθια να πηγαίνουν για τρύγο σε παρέες, να τραγουδούν μέσα στα αμπέλια, να γελάνε, να τρώνε στους ίσκιους το μεσημέρι, άλογα να κουβαλούν με μεγάλες καλάθες το σταφύλι από το αμπέλι στις στέρνες για πάτημα. Όπως και με όλες τις άλλες εργασίες, υπήρχε η συνήθεια της "δανεικαριάς":όλοι βοηθούσαν όλους μέχρι να τρυγηθεί και το τελευταίο αμπέλι.
Όταν μετά από χίλιες περιπέτεις το σταφύλι (λιγοστό, άλλωστε, αφού η παραγωγή δεν εξαρτάτο από τις ορμόνες και τα φυτοφάρμακα) έφτανε στη στέρνα, ξεζουμισμένο πολλές φορές απο το κούνημα του αλόγου, και πατιόταν, έμενε μία η δύο μέρες εκεί, μαζί με τα "τσέγκουρα" (δηλαδή το κοτσάνι καιι το φλοιό), για να "πάρει χρώμα", να κοκκινήσει.
Ακολουθούσε το "στρίφλιασμα": οι πατημένες ρώγες τοποθετούνταν σε μιά χειροκίνητη μηχανή, τη "στρίφλα", ένα είδος πιεστηρίου, για να βγάλουν όσο χυμό ακόμα συγκρατούσαν.
Ο μούστος έμπαινε στα βαρέλια, όπου άρχιζε να "βράζει", να ζυμώνεται δηλαδή για να μετατραπεί σε κρασί. Τότε μετρούσαν και τους (αλκοολικούς) βαθμούς με το "γράδο", έναν σωλήνα που βύθιζαν στο μούστο και ανάλογα με το ύψος στο οποίο επέπλεε γνώριζαν τους βαθμούς. Αν αυτοί ήταν κάτω από 12,5 το κρασί χρειαζόταν σταφίδα για να αποκτήσει σάκχαρα.
Ο μούστος που περίσσευε από το γέμισμα των βαρελιών γινόταν πετιμέζι: βραζόταν αρχικά για λίγο και μετά του κοσκίνιζαν στάχτη, για να καθίσει στον πάτω του καζανιού η ψίχα του σταφυλιού. Αφηνόταν για ένα βράδυ έτσι και την επόμενη μέρα σουρωνόταν και ξαναβραζόταν, ώσπου να "δέσει". Με το πετιμέζι παρασκεύαζαν γλυκά (μουσταλευριά, σουτζούκι, μελαχρινό) ή το έτρωγαν ακόμα και πάνω στο ψωμί ως δυναμωτικό. Πολλές φορές εκτός από πετιμέζι, ο μούστος χρησίμευε και για "γλυκάδι", όπως έλεγαν κατ'ευφημισμόν το ξύδι για να μην χαλάσει το κρασί.
Όταν συμπληρώνοταν περίπου 40 μέρες, η ζύμωση σταματούσε και το βαρέλι σφραγιζόνταν για 40 ακόμη μέρες, οπότε ήταν έτοιμο να ανοιχτεί και να αρχίσει η κατανάλωση του κρασιού. Ακόμη και το άνοιγμα ενός καινούριου βαρελιού ήταν για το σπίτι γιορτή, ενώ το "γιοματάρι", (κρασί από βαρέλι που μόλις ανοίχτηκε) θεωρείται ιδιαίτερης ποιότητας.
Όλες αυτές οι εργασίες, παρότι επίπονες και κουραστικές, είχαν τη χαρά τους. Οτρύγος εθεωρείτο εκτός από "πόλεμος" ( "Θέρος, τρύγος πόλεμος") ευκαιρία για παρέα και αστεία.Έτσι παρέμεινε μέχρι τη στιγμή που σταμάτησαν οι "δανεικαριές" και άρχισαν τα "μεροκάματα", δηλαδή άρχισε να μπαίνει και στην αγροτική ζωή η αδιαφορία!!!

*η φωτογραφία από το προσωπικό μου αρχείο, από τρύγο στο αμπέλι του Παναγιώτη του Καμπίλαυκου στο Κούτσουρο.

" Ἄνωθεν τῆς κρήνης εἶδα… πρᾶγμά τι ἐναέριον νὰ ἵσταται. "

Πολύ χάρηκα την περασμένη Κυριακή, όταν δέχτηκα τα συγχαρητήρια ενός από τους αναγνώστες του ιστολογίου για το τελευταίο άρθρο. Περισσότερο, όμως, χάρηκα γιατί είχε την καλή ιδέα να μου προτείνει το θέμα της επόμενης ανάρτησης. Σημαίνει ότι αυτά που γράφω είναι για κάποιους ενδιαφέροντα. Το θέμα, λοιπόν, που μου πρότεινε είναι οι σχετικές με ξωτικά και στοιχειά ιστορίες! Θα συμφωνήσετε όλοι ότι είναι θέμα πολύ ενδιαφέρον, μαγικό με κάθε σημασία της λέξης!
Θα πρέπει να ομολογήσω ότι, παρότι από τα παιδικά μου χρόνια μεγάλωσα με τέτοιες ιστορίες, ειπωμένες απο τις γιαγιάδες μου, δεν μπορώ να φέρω στο μυαλό μου κάτι ιδιαίτερο που να αφορά το χωριό μας ως προς αυτό το θέμα. Ψάχνοντας, πάντως, το θέμα αυτό τις τελευταίες μέρες βρήκα κάποια στοιχεία, τα οποία σας δίνω όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά!
Βασική παράμετρος αυτών των ιστοριών είναι πάντοτε συγκεκριμένα μέρη, που "κρατάνε", είναι δηλαδή γνωστό ότι τα ξωτικά "συχνάζουν" σε αυτά και ο κόσμος τα αποφεύγει ή παίρνει τις σχετικές προφυλάξεις. Ρωτώντας, έμαθα ότι ένα τέτοιο μέρος στο χωριό μας είναι ο "Αβράμης", με την Μαύρη Λίμνα που βρίσκεται δίπλα του και τη μικρή χαράδρα που ξεκινάει απο εκεί και φτάνει μέχρι το εσωτερικό του χωριού, κάτω από το σπίτι του Σωτήρη του Ευθυμίου ( ή Μυλωνά). Το στοιχειό του Αβράμη είναι ένα περίεργο ον ( σαν στοιχειό που είναι!): δεν έχει υπάρξει ποτέ θύμα του , αλλά επικρατεί και μεγάλος φόβος γι αυτό. Θυμάμαι ότι σαν παιδί είχα υποστεί φοβερή ψυχολογική πίεση για να μην πλησιάζω καν το διπλανό δρόμο. Στον περίεργο αυτό χώρο όπου το τοποθετούν (περίεργο έτσι κι αλλιώς λόγω του αμμώδους και σεληνιακού τοπίου) υπάρχει στο βράχο μια σχισμή σε σχήμα μισοφέγγαρου, η οποία θεωρείται η "κρυψώνα" του!
Ακόμα πιο περίεργη είναι η περίπτωση της Μαύρης Λίμνας. Κανείς δεν την έχει δει ποτέ, αλλά και απίθανο θα ήταν να υπάρχει στο σημείο εκείνο, στην αρχή ενός γκρεμού. Είναι, κατά τις διηγήσεις, μία άπατη λίμνη, καλυμμένη από καλάμια, έτοιμη να υποδεχτεί όποιον πλησιάσει και αρπαχτεί από τα ξωτικά που φιλοξενεί.
Όσο για την χαράδρα που φτάνει στο χωριό, οι παλιότεροι απέφευγαν να περνούν απο εκεί μετά τη δύση του ηλίου, γιατί τη θεωρούσαν βαρυ-ίσκιωτο μέρος.
Η άλλη περίπτωση στοιχειού, που θα μπορούσε κανείς να αναφέρει είναι ο "Άράπης", από τον οποίο πήρε και την ονομασία της η σχετική τοποθεσία του χωριού, απέναντι από τον Αϊ-Θανάση. Κατά την πιο διαδεδομένη εκδοχή, πρόκειται για στοιχειό με μορφή μαύρου, που κυριαρχεί στην περιοχή. Τέτοιου είδους ξωτικά είναι διαδεδομένα στην λαϊκή σκέψη και τα συναντά κανείς στις ιστορίες πολλών χωριών (θυμάμαι ότι και η η γιαγιά μου, όταν μας έλεγε ιστορίες με φαντάσματα για το χωριό της, το Αρβανίτι, ανέφερε συχνα-πυκνά έναν Αράπη!).
Μιά ακόμη τέτοια ιστορία, που μπορώ να ανασύρω απο τη μνήμη μου, διαδραματίζεται δίπλα ακριβώς στο σπίτι μου. Πιθανώς θα θυμάστε τις 4-5 μεγάλες πεύκες που στέκονταν μέχρι πριν λίγα χρόνια στο λόφο δίπλα απο το πατρικό μου (δεξιά καθώς ανεβαίνουμε το δρόμο προς το χωριό). Στο σημείο εκείνο πολλοί διηγούνταν ότι είχαν δει τα βράδια δύο "θεόρατους" Αράπηδες να παλεύουν μεταξύ τους: φαίνεται ότι φιλοξενούμε πολά τέτοια στοιχειά στο χωριό μας!!!
Λίγα ή πολλά, τα στοιχειά υπήρχαν για τον κόσμο της υπαίθρου, που τα φοβόταν και πρόσεχε ιδιαίτερα να μην πέσει θύμα τους. Εκτός από το ότι απέφευγαν τα βαρυ-ίσκιωτα μέρη τη νύχτα, αν επέστρεφαν στο σπίτι μετά τη δύση του ηλίου άφηναν έξω τα ρούχα τους ( για να μείνει έξω και όποιο στοιχειό τους είχε πιθανόν ακολουθήσει) και λιβανίζονταν πριν πάνε για ύπνο. Καμιά φορά έφτιαχναν και αυτοσχέδια φυλαχτά, τα οποία παραγέμιζαν με ο,τιδήποτε εθεωρείτο "δαιμόνων αλεξιτήριον" : λιβάνι, απήγανο, σκόρδο, στάρι. Φυσικά, αν όλα αυτά αποτύγχαναν, υπήρχε πάντοτε η λύση του "γητέματος", μιάς επωδής, ανάλογης με αυτήν του ξεματιάσματος, που στόχευε στο να αφαιρέσει το διαμόνιο από το θύμα!
Για να μην σας φοβίσω, όμως, θα κλείσω το θέμα με μία σχετικά αστεία ιστορία. Υπήρχε η φήμη ότι ο Στεφανής ο Τσουτσάνης, που έμενε στην Πάνω Γειτονιά του χωριού, "έπαιζε με τα στοιχειά", (πολύ θα ήθελα να ξέρω τί είδους παιχνίδια θα μπορούσε κανείς να παίξει με ένα ξωτικό!!!!) και συνήθως κατέληγε να τον ξυλοφορτώνουν και να τον αφήνουν αναίσθητο! Όπως λέει και η παροιμία "όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες"!!!
Το συμπέρασμα που βγάζω εγώ, πάντως, είναι ότι σαν χωριό δεν είχαμε και ιδιαίτερη σχέση με τέτοιου είδους περιστατικά. Τώρα, το αν κανείς πιστεύει σε αυτά είναι άλλο θέμα! Αλλά όπως είχε πει και μια φίλη μου, τέτοια ζητήματα καλύτερα να μην τα πειράζουμε!!!

*ο τίτλος από το διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη "Αμαρτίας Φάντασμα".

Η ιστορία του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Ίσως λίγο καθυστερημένα το θυμήθηκα αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ!!!
Την περασμένη Κυριακή, της Παναγίας, γιόρτασε η Εκκλησία του χωριού μας, η Κοίμηση της Θεοτόκου. Την ερχόμενη Δευτέρα θα γιορτάσει ξανά την Απόδοση της Κοιμήσεως ( ή όπως λέγεται από το λαό, τα Εννιάμερα της Παναγίας), οπότε και γίνεται και το πανηγύρι του χωριού μας!
Θεώρησα λοιπόν ευκαιρία να αναφερθώ συνοπτικά στην ιστορία του ναού αυτού, που είναι και ο αρχαιότερος πλήρως σωζόμενος στην περιοχή. Σύμφωνα με την επιγραφή, που βρίσκεται εντοιχισμένη πάνω από την νότια πόρτα "Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΟΙΚΟΔΩΜΗΘΗ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1866 ΑΠΡ 2", διανύει δηλαδή φέτος το 144ο έτος του. Αυτό τον καθιστά τον δεύτερο αρχαιότερο ναό της περιοχής ως κτίσμα, αφού ο ναός του Αγίου Δημητρίου Λαντζοϊου έχει χτιστεί το 1844. Εντούτοις, ο Άγιος Δημήτριος καταστράφηκε δύο φορές εσωτερικά και δεν διατηρεί τίποτα από την αρχική του διακόσμηση, σε αντίθεση με την Κοίμηση, που διατηρεί όλα τα στοιχεία της αρχικής της διαρρύθμισης : το περίτεχνο ξυλόγλυπτο χρυσοβαμμένο τέμπλο με τις εικόνες του, την επίσης ξυλόγλυπτη οροφή, στο κέντρο της οποίας υπάρχει ένας εσωτερικός τρούλος (που δεν φαίνεται στην εξωτερική πλευρά της στέγης, καθώς πρόκειται για ναό ρυθμού βασιλικής), τον ξυλόγλυπτο θρόνο και τον γυναικωνίτη.
Οι εικόνες του τέμπλου είναι έργο του Μοναχού Θεοκλήτου Τσαλπατούρου, που ασκούσε την τέχνη της αγιογραφίας στον Πύργο την εποχή της ανέγερσης του ναού και έργα του βρίσκονται σε πολλούς άλλους ναούς της μητρόπολης. Μάλιστα, η υπογραφή του υπάρχει σε δύο τουλάχιστον από τις εικόνες του τέμπλου, στην μεγάλη εικόνα της Παναγίας και στην εικόνα της Κοίμησης.
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο του ναού, το τέμπλο, είναι έργο αγνώστου εργαστηρίου. Φέρει στην κορυφή την παράσταση του Εσταυρωμένου, στη βάση του οποίου ειναι αλυσοδεμένοι δύο Δράκοντες ενώ το υπόλοιπο είναι διακοσμημένο με παραστάσεις φυτικές, αμπελιού και αγγέλων. Το βημόθυρο, ιδιαίτερης τέχνης εκτός από τις γλυπτικές, φέρει και ζωγραφικές παραστάσεις.
Οι αγιογραφίες θεωρούνται έργο Επτανήσιου ζωγράφου, λόγω των έντονων χαρακτηριστικών τους. Πρόκειται για τις ολόσωμες μορφές των Δώδεκα Αποστόλων που καλύπτουν τους τοίχους, με τα βλέμματα στραμμένα προς το Ιερό καθώς και τις παραστάσεις της "Θυσίας του Αβραάμ" και της "Ιστορίας του Ιώβ" πάνω από την νότια και βόρεια θύρα αντίστοιχα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στακειμήλια του ναού περιλαμβάνονται παλαιότατα Ιερά σκεύη, Δισκοπότηρα, Ευαγγέλια και άμφια, που ανήκουν στους Ιερείς που υπηρέτησαν εδώ από την πρώτη μέρας λειτουργίας του ναού.
Τα ονόματα των ιερέων, σύμφωνα με τον κατάλογο του ναού ( και σύμφωνα με τη λίστα που διατηρούσε ο παπ-Αγγελής Καρυανός και συμβουλεύτηκα) είναι τα εξής (Δεν είναι τα επώνυμα όλων γνωστά) :

Παναγιώτης
Δημήτριος
Γεώργιος Παπουτσής
Ιωάννης
Δημήτριος
Μάρκος
Βασίλειος
Δημήτριος Καρυανός
Γεώργιος Καφύρας
Χαράλαμπος Χριστόπουλος
Άγγελος Καρυανός
Παναγιώτης Γεωργιόπουλος

Μέχρι το 1929 στο προαύλιο του ναού λειτουργούσε το νεκροταφείο του χωριού, το οποίο μεταφέρθηκε στην Ευαγγελίστρια, γλιτώνοντας έτσι τον κόσμο από πολλές φρικιαστικές εμπειρίες, που πρόσφερε συχνά το χειμώνα η βροχή ξεθάβοντας ό,τι μπορούσε να ξεθάψει,λόγω του κατηφορικού εδάφους.
Ο ναός από την κατασκευή του δεν είχε συντηρηθεί μέχρι την δεκαετία του 1950, οπότε με την εργατικότητα του παπ-Αγγελή άρχισαν εργασίες συντήρησεις εσωτερικά και εξωτερικά : η πρόχειρη κατασκευή που στέγαζε την καμπάνα αντικαταστάθηκε από το σημερινό καμπαναριό (στο οποίο τοποθετήθηκαν πια 3 καμπάνες), η εξωτερική πέτρινη επιφάνεια του ναού καλύφθηκε με σοβά και συντηρήθηκαν οι τοιχογραφίες.
Τη δεκαετία του 1990 κατασκευάστηκε το υπερυψωμένο ηρώο και πλακωστρώθηκε το προαύλιο του ναού. Στην ουσία δεν έχουν υπάρξει από τότε ουσιαστικές αλλαγές, εκτός από τον ελαιοχρωμαστισμό του ναού το 2008.
Πιθανώς δεν κατάφερα να μεταφέρω τη σημασία που έχει αυτός ο ναός ως ιστορικό και πολιτιστικό μνημείο. Η αλήθεια είναι πως αν κανείς δεν τον επισκεφτεί δεν καταλαβαίνει πόση συγκίνηση μπορεί να προκαλέσει. Είμαι σίγουρος ότι θα συμφωνούσαν μαζί μου όλοι όσοι έχουν έστω και μια φορά περάσει το κατώφλι του και τους παρατηρείς να ξεχνιούνται με τα μάτια καρφωμένα να θαυμάζουν είτε το τέμπλο, είτε το ταβάνι είτε τις αγιογραφίες.

Χρόνια πολλά το πανηγύρι μας
που θα έλεγαν και οι παππούδες μας!

*Η φωτογραφία είναι απο της λιτανεία της περασμένης Κυριακής.

"Αυτά, αγαπητέ μου, είναι μαγγανείες......"

Δεν ξέρω αν θυμάται κανείς την ατάκα αυτή από την ταινία "Μανταλένα" : Ο παπα-Φώτης κάθεται στην πλατεία με τον αστυνομικό διευθυντή του νησιού και παρακολουθούν ενα τοπικό έθιμο. Στην ερώτηση του αστυνομικού για το αν η Εκκλησία δέχεται αυτά τα έθιμα ο παπάς απαντά "Αυτά, αγαπητέ μου, είναι μαγγανείες" και αμέσως αναποδογυρίζει το φλυτζάνι με τον καφέ που έπινε, για να το ''διαβάσει'' μετά από λίγο!!!!
Η σχέση του Έλληνα με αυτά τα θέματα είναι λίγο εως πολύ αντιφατική: ο σύγχρονος τρόπος σκέψης μας υπαγορεύει να τα θεωρούμε σκοταδιστικά και οπισθοδρομικά. Η εκκλησία τυπικά δεν τα δέχεται αλλά οι περισσότεροι (για να μην πω όλοι και παρεξηγηθεί κανείς) όλο και κάτι πιστεύουμε, ασυνείδητα πολλές φορές, είτε αυτό είναι ξεματιασμά, είτε φυλαχτά, είτε ο, τιδήποτε μπορεί να έχει σχέση με την ανακούφιση του πόνου με υπερφυσικό τρόπο.
Θα ρωτήσετε τί σχέση έχουν όλα αυτά με το δικό μας ιστολόγιο! Σύμφωνα με την επιστήμη, όλα σε αυτόν τον κόσμο σχετίζονται μεταξύ τους! Εμπνεύστηκα το θέμα αυτό από τις δύο γιορτές, τη χθεσινή και τη σημερινή. Χθές η Εκκλησία τιμούσε τους δύο κορυφαίους Αποστόλους Πέτρο μαι Παύλο, ενώ σήμερα τιμά τη Σύναξη των δώδεκα Αποστόλων. Πιθανώς θα έχετε και εσείς υπόψην σας τα έθιμα που σχετίζονται με αυές τις δύο γιορτές, τα οποία γνώριζαν και τελούσαν και στο χωριό μας.
Το πρώτο στοχεύει στο να αποκαλύψει σε πόσα χρόνια πρόκειται να παντρευτεί ο ''ενδιαφερόμενος'' και τελείται κατά τον εξής τρόπο: ο ''ενδιαφερόμενος'' βάζει σε ένα μικρό ποτήρι λίγο νερό χωρίς να μιλήσει. Δένει σε μία τρίχα από τα μαλλιά του μιά βέρα και λέει από μέσα του το ξόρκι ''Άγιε Πέτρο, Άγιε Παύλο, Άγιοι δώδεκα Αποστόλοι, να μου φανερώστε σε πόσα χρόνια θα παντρευτώ''. Κρεμάει τότε τη βέρα μέσα στο ποτήρι, λίγο πάνω από το νερό και αυτή αρχίζει να ταλαντώνεται και να χτυπά στα τοιχώματα του ποτηριού. Αυτό που έχει να κάνει τότε είναι να μετρήσει τα χτυπήματα: όσα χτυπήματα τόσα χρόνια τον χωρίζουν από το γάμο!
Το δεύτερο και πιο εντυπωσιακό έθιμο απαιτεί και μεγαλύτερη προσπάθεια. Ήταν μάλιστα ομαδικό έθιμο: συγκεντρώνονταν, δηλαδή, κυρίως οι κοπέλες σε ένα βαθύ πηγάδι. Καθεμία με τη σειρά της έβαζε έναν καθρέφτη πάνω από το κεφάλι της και σκεπαζόταν με ένα κόκκινο πανί. Αφού έλεγε απο μέσα της το ξόρκι '' Πέτρο και Παύλο το ριζικάρι, δείξε τη μοίρα μου μες στο πηγάδι'' έριχνε με τον καθρέφτη το φώς του ήλιου μεσα στο πηγάδι. Τότε εμφανιζόταν να καθρεφτίζεται στην επιφάνεια του νερού το πρόσωπου του μελλοντικού συζύγου. Βέβαια, το απότέλεσμα ήταν πολλές φορές επικίνδυνο, γιατί το πηγάδι δεν έδειχνε μόνο το μελλόντικο σύντροφο, αλλά πολλές φορές και το θάνατο της κοπέλας, αν τυχαινε αυτός να προηγείται του γάμου. Το έθιμο αυτό, επιδή ακριβώς απαιτούσε βαθύ πηγάδι, ετελείτο μόνο σε συγκεκριμένα μέρη. Στο χωριό μας οι κοπέλες συγκεντρώνονταν κυρίως στο πηγάδι του Τσατζούρη στον Ταρλά ( από αυτό και η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο).
Θα πει κανείς ''ανοησίες και μαγγανείες''.Δεν ξέρω, όμως, πώς να δικαιολογήσω όλες αυτές τις μαρτυρίες... Το ερώτημα για μένα είναι πώς προέκυψε η σχέση ανάμεσα στην εορτή των Αποστόλων και την πρόβλεψη του γάμου. Ποιά είναι, δηλαδή, η σχέση των Αποστόλων με το γάμο και τα σχετικά με αυτόν έθιμα. Πιθανώς θα πρέπει να αναζητήσουμε κάποια σύνδεση με κάποιο σχετικό αρχαίο έθιμο, που ετελείτο αυτή την εποχή και μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού συνδέθηκε με τις δύο αυτές εορτές.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν δεν πιστεύει κανείς σε τέτοιου είδους πρακτικές, είναι χρήσιμο να τις μελετήσει, γιατί μέσα από αυτές ανακαλύπτει αντιλήψεις, που συνόδευσαν την ελληνική σκέψη για πολλούς αιώνες.

Εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρὸς τὴν καιομένην...

Καταρχάς, οφείλω μια συγνώμη για την σχεδόν μηνιαία απουσία μου! Ο συνδυασμός εξετάσεων Αγγλικών και αρρώστιας καταλαβαίνετε ότι δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για την ενασχόληση με τα χόμπυ!!!
Τις τελευταίες μέρες σκεφτόμουν με ποιό θέμα θα έπρεπε να ασχοληθούμε!Πολλά μου ήρθαν στο μυαλό, αλλά θυμήθηκα ότι πρόσφατα κατάφερα να πάρω μερικές φωτογραφίες από το καμίνι του Κοτσάκη στον Ταρλά, δίπλα στο σπίτι μου. Θα ήθελα, λοιπόν, να τις μοιραστώ μαζί σας, γιατί είναι κάτι σπάνιο και μόνο κατά τύχη ξαναήρθε την επιφάνεια.
Όπως θα έχετε ακούσει στο χωριό υπήρξαν 3 καμίνια σε διαφορετικές εποχές και τοποθεσίες: στου Σερεμέτη, δίπλα από την κεντρική εκκλησία του χωριού και στον Ταρλά.
Το παλαιότερο είναι αυτό που βρίσκεται στου Σερεμέτη, κάτω από τον δρόμο που οδηγεί στην Καρούτα (λίγο πριν από το γεφύρι που οδηγεί στο Λαντζόι μέσα από το χωματόδρομο). Πρέπει να λειτούργησε στις αρχές του περασμένου αιώνα και σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκέντρωσα από γέροντες, ανήκε σε δύο Καλαματιανούς.Δυστυχώς, δε διαθέτουμε καμία άλλη πληροφορία ούτε για τον ακριβή χρόνο λειτουργίας του, ούτε και για τα ονόματα των ιδιοκτητών του.
Το μεγαλύτερο και πιο γνωστό ήταν αυτό που βρισκόταν δίπλα στην κεντρική εκκλησία. Ανήκε στους αδερφούς Γεώργιο και Σωτήριο Νικολόπουλο και λειτούργησε περίπου στις δεκαετίες 1940 ως 1950 (ίσως και 1960). Φαίνεται να είχε μεγάλη παραγωγή, καθώς οι ιδιοκτήτες του συνήθιζαν να πληρώνουν τους χωριανούς (με ένα πενηνταράκι ανα δέμα) για να φέρνουν στο καμίνι τα απαραίτητα για τη λειτουργία του καυσόξυλα.
Στο καμίνι αυτό ήταν αρχικά συνέταιρος και ο Σωτήρης Κοτσάκης. Για κάποιο λόγο, όμως, η συνεργασία του με τους αδερφούς Νικολόπουλους διαλύθηκε και γι'αυτό κατασκεύασε το δικό του καμίνι στον Ταρλά.
Το καμίνι του Κοτσάκη βρίσκεται δίπλα ακριβώς στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στο χωριό, στην τοποθεσία Ταρλάς και λειτούργησε περίπου στις δεκαετίες 1950 και 1960. Μπορούσε κανείς να το δει ακέραιο μέχρι τη δεκαετία του 1970. Στη συνέχεια ο νέος ιδιοκτήτης του χωραφιού έθαψε την είσοδό του, για να αποκαλυφθεί ξανά πέρυσι, μάλλον απο κάποιο ζώο που τη βρήκε σκάβοντας. Εκμεταλλευόμενος εγώ αυτή την ευκαιρία πήρα μερικές φωτογραφίες από το μικρό άνοιγμα, που δεν χωράει περισσότερο απο έναν μικρό σκύλο.
Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο δείχνουν την αρχιτεκτονική του καμινιού: αποτελείται από έναν αψιδωτό χώρο, που στηρίζεται σε επάλληλες ραβδώσεις στην οροφή. Στο χώρο αυτό αναβόταν η φωτιά. Ακριβώς από πάνω, στην εξωτερική επιφάνεια, τοποθετούταν τα νωπά κεραμικά, στα αυλάκια που δημιουργούν οι εσωτερικές ραβδώσεις.
Σύμφωνα με τους γέροντες, που μου έδωσαν τις πληροφορίες, τα κεραμίδια που κατασκευάζονταν στα καμίνια ήταν αρκετά καλής ποιότητας, σε αντίθεση με τα τούβλα που ήταν βαριά και δύσχρηστα.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, θεωρώ ότι η ύπαρξη "επιχειρήσεων", και μάλιστα τριών, σε ένα μικρό χωριό είναι ενδεικτική των οικονομικών του δυνατοτήτων για την εποχή εκείνη και κυρίως της εργατικότητας των κατοίκων του, που, άλλωστε, αναγνωριζόταν και από τα γύρω χωριά. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, αυτό που λένε οι παππούδες μας ότι συνέβη στην Κατοχή: ενώ πριν οι κάτοικοι του Πελοπίου δεν μας είχαν σε ιδιαίτερη υπόληψη, όταν ξέσπασε η πείνα έφταναν κατά ομάδες στο χωριό μας για να ζητιανέψουν λίγο φαγητό, αφού οι ίδιοι δεν ήταν ( και δεν είναι ακόμη, όπως φαίνεται απο το χέρσο κάμπο του Πελοπίου) σε θέση να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους.

Το σχολείο....

Από τις πρώτες κοινωνικές δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχει ένα άτομο είναι το σχολείο. Η πρώτη φορά που συγχρωτιζόμαστε για τόσες πολλές ώρες με ανθρώπους εκτός της οικογένειάς μας, που μαθαίνουμε να ζούμε βάσει ένος συστήματος κανόνων (το οποίο εν πολλοίς θα μας συνοδεύει ολη μας τη ζωή). Όλοι, φυσικά, έχουμε όμορφες αναμνήσεις από το σχολικά μας χρόνια, κυρίως δε τα χρόνια του δημοτικού, που είμασταν ακόμη παιδιά από κάθε άποψη. Χρόνια αθωότητας και ξεγνοιασιάς!
Για τους περισσότερους από εμάς ήταν μάλλον καλή τύχη να τελειώσουμε το δημοτικό στο χωριό μας, πριν λόγω των συνθηκών κλείσει για πάντα. Πιθανώς θα θυμάστε όλοι την πρώτη σας μέρα στο σχολείο, τον αγιασμό (με τον παπα-Πάνο και αργότερα εγώ με τον παπα-Γιώργη), την πρωινή προσευχή, τα δύο διαλείμματα (ένα στις 10 και ένα στις 12), τα παιχνίδια (κρυφτό, κυνηγητό, κεραμιδάκια και τόσα άλλα που εφευρίσκαμε), τις εκδρομές στον Αϊ-Γιάννη, στο Λαντζονέικο ποτάμι, στη Λάκκα, τις σχολικές γιορτές με την σχετική προετοιμασία (να κολλήσουμε τις αφίσες με τους ήρωες του '21 ή με τους φαντάρους του '40, αν φέρουμε σμυρτιά από το Σαμάκι...), την τελευταία ημέρα των μαθημάτων με το μπουγέλο... Μπορεί να θυμάστε αμυδρά και το μάθημα!!!!!Δεν είναι κάτι στο οποίο δίναμε και πολύ σημασία τότε!!!
Όλες αυτές οι αναμνήσεις στεγάστηκαν σε αυτό το κτήριο που μένει τώρα άχρηστο. Το δημοτικό του χωριού μας την εποχή που χτίστηκε εθερείτο ένα από τα καλύτερα της Ηλείας, όπως μας πληροφορεί ο δάσκαλος και συγχωριανός μας Αθανάσιος Φωτόπουλος, στις 2 και μοναδικές σελίδες από την Ιστορία του Δημοτικού Σχολείου Ηρακλείας που ο ίδιος συνέταξε. Το σχολείο θεμελιώθηκε το 1956. Οι εργασίες ανέγερσης κράτησαν μέχρι το 1966 περίπου, απαιτώντας δαπάνη 600.000 δραχμών, ποσού ιδιαίτερα υψηλού για την εποχή. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής διευθυντής ήταν ο επίσης χωριανός μας Ασημάκης Κωνσταντόπουλος (ο πιο γνωστός ίσως από τους ντόπιους δασκάλους), που επιτελούσε το διδασκαλικό του έργο, ακόμη και με 140 μαθητές, σε καφενεία και σπίτια, λόγω έλλειψης σχολικού κτηρίου. Από το σχολικό έτος 1966-67 αναλαμβλανει δάσκαλος ο Αθ. Φωτόπουλος με 71 μαθητές και η καθοδική πορεία του σχολείου αρχίζει.
Το κτήριο του σχολείου είναι τριθέσιο, με δύο χώρους γραφείων και εξωτερική τουαλέτα. Περιβάλλεται από μεγάλη έκταση περίπου 4 στρεμμάτων στην οποία υπάρχει παιδική χαρά και χώρος διαμορφωμένος για μπάσκετ και ποδόσφαιρο. Φυσικά, όλοι θα θυμάστε τη μεγάλη μουριά ακριβώς απέναντι από το κτήριο, που ήταν πάντα ο χώρος που μαζευόμασταν για να φάμε στα διαλείμματα και να προστατευτούμε απο τη ζέστη το καλοκαίρι.
Θα πρέπει να αναφέρω ότι το συγκεκριμένο σχολείο είναι το δεύτερο που χτίστηκε στο χωριό. Το πρώτο ήταν ένα μονόχωρο οικοδόμημα στην τοποθεσία Παλιό Σχολείο ( εκεί που βρίσκεται τώρα η πλατεία με τα πλατάνια και το συντριβάνι), το οποίο εγκαταλείφθηκε γιατί είχε πάθει ζημιές από σεισμό. Σε εκείνο το κτήριο είχε διδάξει ο πρώτος χωριανός δάσκαλος, ο Ν. Μπούλιαρης.
Θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι το σχολείο για ένα χωριό είναι μία από τις σημαντικότερες πλευρές της κοινωνικής ζωής. Είναι κρίμα που το χωριό μας δεν το κατάλαβε αυτό και οδηγηθήκαμε στο λουκέτο. Μάλλον είναι πάγιο χαρακτηριστικό μας η αμέλεια και η έλλειψη διορατικότητας. Τώρα, το αν θα μπορούσε αυτό το κτήριο να αξιοποιηθεί είναι θέμα πρωτοβουλιών, όχι της ηγεσίας, αλλά ημών, όσων πιθανώς έχουμε καλές ιδές και καλή διάθεση.

Ο Αϊ-Νικόλας και η ιστορία του

Αύριο, 10 Μαϊου, εορτάζεται η πάροδος του λειψάνου του Αγίου Νικολάου, δηλαδή η μεταφορά του από το ναό του αγίου στα Μύρα της Λυκίας στο Μπάρι της Ιταλίας κατά το έτος 1087. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, το πλοίο που μετέφερε το λείψανο πέρασε και από τα Επτάνησα, από τα οποία φαίνεται ότι μεταδόθηκε η παράδοση του εορτασμού αυτής της ημέρας και στη δυτική Πελοπόννησο. Το πιο γνωστό προσκύνημα της περιοχής, που εορτάζει αυτή τη μέρα είναι το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στα Σπάτα, που ανήκει στη Μητρόπολη Ηλείας και Ωλένης. Όμως, την ίδια αυτή μέρα γιορτάζει και το εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα, που ανήκει σήμερα πια στο γειτονικό μας Λαντζόι.
Φαίνεται ότι ο ναός αυτός έχει μεγάλη ιστορία, καθώς στη θέση του σημερινού, που χτίστηκε γύρω στο 1990 μετά από εράνους που πραγματοποίησε μιά γυναίκα από το Λαντζόι, βρισκόταν η ομώνυμη εκκλησία του παλαιού Μπρούμα, όπως μαρτυρεί και το ομώνυμο τοπωνύμιο. Δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο να υποθέταμε ότι και ο ναός εκείνος, όταν το χωριό ήταν στην παλιά του θέση, θα γιόρταζε στις 10 Μαϊου, όπως και σήμερα.
Μάλλον ο ναός εκείνος ήταν και ο κεντρικός του χωριού, αφού σε σχέση με τους δύο άλλους ναούς, τον Αϊ-Γιώργη και τον Αϊ-Γιάννη, βρίσκεται πιο κοντά στο Παλιοχώρι, στην τοποθεσία όπου εικάζεται (και πιστοποιείται πολλές φορές από τα ευρήματα) ότι βρισκόταν το χωριό. Επιπλέον, στον περίβολο του ναού έχουν ανασκεφεί πολλές φορές τάφοι, κάτι που πιθανώς υποδεικνύει ότι εδώ βρισκόταν και το νεκροταφείο του χωριού.
Τα πιο σημαντικά ευρήματα στο χώρο είναι κάποια μέλη από τον παλιό ναό, κυρίως δομικές πέτρες από κογχυλιάτη λίθο, και κεραμικά, όπως τούβλα, που μάλλον χρησίμευαν ως δάπεδο του ναού (αντίστοιχη χρήση κεραμικώς τούβλων στο δάπεδο της Επισκοπής στην Ώλενα), αλλά και τα χαρακτηριστικά διακοσμημένα με γραμμικά σχέδια κεραμίδια, που βρίσκει κανείς και στις ३ τοποθεσίες, όπου υπήρχαν οι εκκλησίες του χωριού.
Κάποιοι από τους δομικούς λίθους που σώζονται αποτελούν, σύμφωνα με Γερμανούς αρχαιολόγους που συμβουλεύτηκα, τμήμα αρχαίου ναού. Θα μπορούσε, ίσως, να εικάσει κανείς ότι προέρχονται από κάποιο κτίσμα της αρχαίας Ηράκλειας, που χρησιμοποιήθηκε για να χτιστεί ο ναός.
Υπάρχει, επίσης, μπροστά από το σημερινό ναό, μία μικρή τετράγωνη βάση από πέτρες, ασβεστοκονίαμα και κεραμίδια, που θα μπορούσε να είναι η αγία Τράπεζα του παλιού ναού. Εξάλλου, λέγεται ότι η αγία Τράπεζα διατηρούνταν μέσα στα χωράφια, πριν χτιστεί ο σημερινός ναός, αφού απαγορεύεται να καταστραφεί, ακόμα κι αν καταστραφεί ο ναός.
Από τις εικόνες που σώζονται από τις εκκλησίς του Μπρούμα, υπάρχουν 7 που φαίνεται ότι έχουν δημιουργηθεί από το ίδιο χέρι. Ανάμεσά τους υπάρχει και το ένα κομμάτι ενός βημόθυρου (δηλαδή της πόρτας από την Ωραία Πύλη) που φέρει τις εικόνες του Αποστόλου Πέτρου και του Αγίου Νικολάου. Η απεικόνιση του Αγίου Νικολάου είναι πιθανώς ένα στοιχείο για να σχετίσουμε την ομάδα αυτή των εικόνων με το ναό.
Η κατασκευή του σημερινού ναού είναι σίγουρο ότι προκάλεσε μεγάλη καταστροφή σε όποιο στοιχείο είχε απομείνει από τον παλιό. Η ανθρώπινη δραστηριότητα συνεχίζει το καταστροφικό της έργο ως σήμερα: προσπάθειες εξωραϊσμού του ναού αλλά και το γεγονός ότι ο χώρος αποτελεί μέρος αγροτικού δρόμου βλάπτουν όλο και περισσότερο ό, τι έχει απομείνει. Επομένως, η ανάγκη για συλλογή στοιχείων και τεκμηρίων είναι επιτακτική. Άλλωστε, όπως έχω και παλιότερα επισημάνει, ο άνθρωπος δημιουργεί για να καταστρέψουν οι επόμενες γενιές!

Εικόνες από τη γιορτή του Αϊ-Θανάση για όσους έλειπαν

Άνοιξε και φέτος το εκκλησάκι για να γιορτάσει τη μνήμη του Αγίου Αθανασίου και της Αγίας Μαύρας, που τιμάται αύριο. Ο κόσμος όχι πολύς, αλλά αρκετός. Εξάλλου δεν έχει σημασία η ποσότητα αλλά το γεγονός!
Εδώ υπάρχουν μερικές φωτογραφίες που τραβήχτηκαν μετά την πρωινή λειτουργία, για να νιώσουν και όσοι δεν είχαν την ευκαιρία να παρευρίσκονται κάτι από το κλίμα της ημέρας! Μακάρι κάποτε να γίνει η γιορτή αυτή μία ακόμη ευκαιρία για συναπάντημα όλων των ανά την Ελλάδα χωριανών μας, όπως είναι ο Δεκαπενταύγουστος και το πανηγύρι μας!

Το ξωκλήσι του Αϊ-Θανάση

Ο Μάης έρχεται σε 2 μέρες! Τελευταίος μήνας της άνοιξης, συνδεδεμένος με γιορτές, χαρά,επαφή με τη φύση! Φυσικά, κάθε τόπος έχει συνδέσει κάποιες στιγμές του χρόνου με διαφορετικά πράγματα. Στο χωριό μας η αρχή του Μάη ήταν εξ αρχής συνυφασμένη με την εκκλησία του Αϊ-Θανάση, αυτού του μικρού ναού, που δεσπόζει στην κορυφή του λόφου πάνω από το χωριό και είναι ορατός από όλη την γύρω περιοχή.
Πόσο, όμως, γνωρίζουμε την ιστορία του και την πορεία του ως τις μέρες μας;Μάλλον θα έχουμε ακούσει την ιστορία για την παλιά εκκλησία που χάλασε και πάνω στα θεμέλια της χτίστηκε η σημερινή! Υπάρχουν, όμως πολλά περισσότερα να μάθει κανείς για την εκκλησία αυτή και ταυτόχρονα για την ιστορία του χωριού, με την οποία φαίνεται το ξωκλήσι συμπορεύεται για αιώνες.
Ο παλαιός ναός, λοιπόν, φαίνεται να χτίστηκε γύρω στα 1832, καθώς στο πίσω μέρος της εικόνας του Χριστού που σώζεται από το τέμπλο του (μαζί με αυτές της Θεοτόκου, του Αγίου Αθανασίου και του Ιωάννη του Προδρόμου) αναγράφεται το έτος αυτό. Αυτό σημαίνει ότι ήταν πιθανότατα ο πρώτος ναός που χτίστηκε μετα την κάθοδο όσων γλίτωσαν από την ελονοσία στο Παλιοχώρι. Για το ακριβές έτος της μεταφοράς του χωριού δεν είμαστε (και πιθανώς δεν θα είμαστε ποτέ) σίγουροι. Το στοιχείο, όμως, μας δίνει ένα terminus ante quem (δηλαδή την ύστερη ημερομηνία), ώστε να σχηματίσουμε μια εικόνα.
Χτισμένος, λοιπόν, στα 1832 περίπου, ο ναός αυτός θα ήταν η κεντρική εκκλησία του χωριού ως τα 1864, οπότε και χτίστηκε η Κοίμηση της Θεοτόκου, ο και μέχρι σήμερα κυρίως ναός. Με βάση και τα κατά καιρούς ευρήματα, κυρίως οστά και αγγεία (τα οποία μάλλον χρησίμευσαν για την περιποίηση των τάφων), φαίνεται ότι εδώ λειτουργούσε και το κοιμητήριο του χωριού, για όσο καιρό βρισκόταν σε χρήση ο ναός.
Οταν χτίστηκε η Κοίμηση, ο Αϊ-Θανάσης θα πρέπει να εγκαταλείφθηκε και οι ταφές να γίνονται στον περίβολο της Κοίμησης, όπου γίνονταν μέχρι το 1939. Εγκαταλειμένος ο ναός δεν πρέπει να άντεξε για πολύ. Ακόμη και γέροντες που γεννηθηκαν γύρω στα 1910 τον θυμούνται πάντα ως ερείπιο. Εντούτοις, όλοι μαρτυρούν πως ήταν πολύ ωραία εκκλησία, αναφερόμενοι, μάλλον, στην αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση της. Πράγματι, οι σωζόμενες εικόνες μαρτυρούν εξαιρετικό αγιογράφο, που μάλλον έλαβε πολύ καλή αμοιβή, όπως φαίνεται από την "ψιλοδουλειά" και την ιδιαίτερη προσοχή με την οποία έχει δημιουργήσει αυτά τα αριστουργήματα. Βέβαια, για να μην ξεχνάμε και το προηγούμενο θέμα μας, τη διαχείρηση της κληρονομιάς, αναφέρεται ότι οι υπόλοιπες εικόνες του παλαιού ναού, που είχαν μεταφερθεί στην Ευαγγελίστρια, κάποια στιγμή θάφτηκαν πίσω από το ιερό βήμα της με πρωτοβουλία του παπα-Χαράλαμπου Χριστόπουλου, γιατί θεωρήθηκαν άχρηστες!
Πέρασαν αρκετά χρόνια, ώσπου να βρεθεί ο κατάλληλος ιερέας και η στιγμή, για να ληφθεί η πρωτοβουλία της ανοικοδόμησης. Ήταν το 1956-7, όταν ο παπ-Αγγελής, με τη βοήθεια του επι χρόνια επιτρόπου Παναγιώτη Χριστόπουλου, άρχισαν έρανο για την κατασκευή του ναού και μάλιστα με άκρα μυστικότητα, για να μην γίνουν αντιληπτοί από τον μητροπολίτη Γερμανό Α΄, που είχε απαγορεύσει τους εράνους. Η προσφορά του παπ-Αγγελή δε σταμάτησε εκεί: μαζί και με άλλους χωριανούς και μη συγκέντρωσε την πέτρα και πρόσφερε εργασία ώστε να ολοκληρωθεί η ανοικοδόμηση. Αγοράστηκε η εικόνα του Αγίου Αθανασίου και της Παναγίας και δωρήθηκε η εικόνα της Αγίας Μαύρας, η οποία, είναι η αλήθεια, τιμάται περισσότερο και από τον Άγιο Αθανάσιο, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός.
Ένα ανθρώπινο λάθος αυτή τη φορά έγινε η αιτία να υποστεί και αυτός ο ναός ζημιές: ένας από τους επιτρόπους ανέλαβε με πρωτοβουλία του να απομακρύνει το χώμα από τον περίβολο του ναού. Φαίνεται όμως ότι τα παράκανε, γιατί έκτοτε η εκκλησία, συμβαλλούσης και της σαθρότητας του εδάφους και των κατά καιρούς σεισμών, υπέστη βαθιά ραγίσματα, που μάλλον θα οδηγήσουν στην κατάρρευσή της και την ανοικοδόμηση για τρίτη φορά!
Παρόλα αυτά, και φέτος, στις 2 και 3 Μαϊου η εκκλησία θα ανοίξει για να υποδεχτεί τον κόσμο, νέους αλλά και γέρους, που παρά την μεγάλη ανηφόρα, ανεβαίνουν ως εδώ από αγάπη για το ναό και ίσως ελκυόμενοι από την ομορφιά του τοπίου και τη θέα. Όσοι βρεθείτε στο χωριό μην παραλείψετε να πάτε.Είναι μια εντελώς διαφορετική εμπειρία, μια επαφή με τη φύση και με το παρελθόν!!!!
Χρόνια πολλά και καλό μήνα!

Διαχείρηση της κληρονομιάς μας

Με αφορμή αυτή την προσπάθεια που ξεκίνησε πρόσφατα για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, σκεφτόμουν σχετικά με τον τρόπο που έχουν οι Έλληνες διαχειριστεί την κληρονομιά τους.
Και δεν αναφέρομαι, βέβαια στο απώτερο παρελθόν ( π.χ. επί Βυζαντινής αυτοκρατορίας ή επί Τουρκοκρατίας, οπότε δεν υπήρχε η ιδέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, τουλάχιστον με την σημερινή έννοια), αλλά στην πρόσφατη ιστορία μας, από την ανεξαρτησία της Ελλάδας και εξής. Εξάλλου, μαρτυρείται ότι όταν επί Τουρκοκρατίας ξένοι περιηγητές και αρχαιολόγοι επιχειρούσαν να κλέψουν γλυπτά από την Ολυμπία (που δεν ήταν τότε παρά ενα βοσκοτόπι), οι ντόπιοι βοσκοί τους κυνηγούσαν, είτε από συναίσθηση της σημασίας των κειμηλίων αυτών για την σύνδεση των σύγχρονων Ελλήνων με τους αρχαίους προγόνους τους, είτε ακόμη και από συμφεροντολογικούς λόγους (''Ανήκουν σε μας και εμείς θα επιλέξουμε που θα τα πουλήσουμε"), γιατί και αυτό φυσικά δεν μπορεί να έλειπε!!!
Το θέμα είναι ότι ως Έλληνες περισσότερο κακό κάνουμε στην κληρονομιά μας παρά καλό! Σκεφτείτε τη μάστιγα της αρχαιοκαπηλίας: αμέτρητα κειμήλια έχουν εξαφανιστεί, στερώντας με αυτό τον τρόπο την επιστήμη από σημαντικά συμπεράσματα. Αρχαία γλυπτά και κεραμικά, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες , σύγχρονα έργα τέχνης εξαφανίζονται χωρίς κανένας να μπορεί να εξηγήσει το ποιός τα αφαίρεσε ή πού κατέληξαν.
Φυσικά δεν είναι μόνο η αρχαιοκαπηλία που ζημιώνει τον πολιτιστικό πλούτο. Εξίσου επιβλαβής είναι η αδιαφορία και η άγνοια. Μνημεία μένουν απροστάτευτα στο πέρασμα του χρόνου ή συντηρούνται από μη ειδικούς, με αποτέλεσμα να καταστρέφονται σιγά-σιγά. Αρχαία γλυπτά που καταστρέφονται στη συντήρηση (όπως τα εν λόγω Μάρμαρα του Παρθενώνα), ναοί που έχουν να συντηρηθούν από την εποχή της κατασκευής τους, ιερές εικόνες, που αποτελούν όχι μόνο ιερά κειμήλια αλλά και ιστορικές αποδείξεις, μένουν στο έλεος της υγρασίας και του σαρακιού. Και περιμένουν έτσι απλά να γίνουν σκόνη, αντί να διαφυλαχθούν για τις επόμενες γενιές και για εκείνους που θα μπορέσουν να τα μελετήσουν καλύτερα και να βγάλουν τα σωστά συμπεράσματα.
Και τελικά έρχεται το γνωστό σύνδρομο του Έλληνα "Τί σε ενδιαφέρει εσένα;" ή "Τί ξέρεις εσύ περισσότερο;". Το θέμα, όμως, δεν είναι ποιός ξέρει περισσότερα από τον άλλο. Το θέμα είναι ποιός μπορεί να βοηθήσει, ώστε να δοθεί μια λύση. Γιατί ναι,με ενδιαφέρει, εφόσον είναι και δική μου κληρονομιά.Κάποιος την παρέδωσε σε μένα και τους συγχρόνους μου, όχι για να την καταστρέψω, αλλά για να την παραδώσω ακέραια (αν οχι καλύτερη) στους επόμενους. Τί νόημα έχει άλλωστε να δημιουργεί ο άνθρωπος, αν τα έργα του είναι καταδικασμένα να χαθούν λίγο μετά τη δημιουργία τους;
Μπορεί να σας ξένισα ή να σας εκνεύρισα λίγο, αλλά νομίζω ότι σε γενικές γραμμές θα συμφωνήσετε μαζί μου. Άλλωστε, είναι η άποψή μου, κι αν υψώνω λίγο τη φωνή είναι για να την υπερασπιστώ επαρκώς, οχι γιατί δεν έχω άλλο τρόπο, αλλά γιατί στην εποχή μας περνάει η "μαγκιά" και όχι ο ορθός λόγος και η συζήτηση!

Επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα

Επειδή τα μάρμαρα του Παρθενώνα δεν είναι "Ελγίνεια μάρμαρα", δηλαδή ανήκουν στον Παρθενώνα και στην Ελλάδα και όχι στο Βρετανικό Μουσείο και την Αγγλία παρακαλώ να γίνεται όλοι μέλη στην ιστοσελίδα που εχει δημιουργηθεί για την διεκδικηση τους με νόμιμα μεσα.
Μπορεί το θέμα των μαρμάρων να μην έχει να κάνει άμεσα με το δικό μας θέμα, την ιστορία του χωριού μας, αλλά είναι ζήτημα που αφορά φαντάζομαι τον καθένα μας!Εξάλλου είναι θέμα αποκατάστασης μιας ιστορικής αδικίας, που σημαίνει ότι δεν είναι πρόβλημα μόνο ελληνικό αλλά παγκόσμιο (τουλάxιστον θα έπρεπε να είναι)!
Ας βοηθήσουμε και μεις με τον δικό μας τρόπο!!!!

http://www.bringthemback.org/

Χριστός Ανέστη!!!

Χρόνια πολλά σε όλους, Ηρακλειώτες, Μπρουμαίους ή όπως αλλιώς προτιμάτε!!!
Πολλούς σας είδα στο χωριό!Στους υπόλοιπους εύχομαι διαδικτυακά!'Οσοι ήσασταν χθες στην Ανάσταση θα είδατε για μια ακόμη χρονιά το χαμό με τα "δυναμιτάκια" και τα πυροτεχνήματα!Τα τελευταία χρόνια κέντρο εκτόξευσης έχει γίνει το σπίτι του παπα-Γιώργη! Για μια ακόμη χρονιά, επίσης, με το πρώτο "Χριστός Ανέστη" που ακούστηκε, λες και έπεσε βόμβα: όλοι έφυγαν τρέχοντας για τη μαγειρίτσα!
Όπως και να έχει, το Πάσχα στο χωριό δε συγκρίνεται με τίποτα άλλο!Πόσο μάλλον το Πάσχα στην Ηράκλεια!!! Όσοι το ζούμε, το ξέρουμε!!!
Και πάλι χρόνια πολλά σε όλους, με υγεία και προσωπική ευτυχία! Και για το χωριό μας κάθε καλό!

Η αρχαία Ηράκλεια στο Πουρνάρι????????!!!!!!!!!!

Όταν ο Στράβων, πριν από 2.500 χρόνια έλεγε ότι "οι νεότεροι σε πολλά καινοτομούν" μάλλον προφητικά μιλούσε, αφού κάθε τόσο όλο και κάποιος βρίσκεται να μας πει και κάτι καινούριο και αστήρικτο!
Πιο παλιά είχαμε το θέμα των ιαματικών πηγών και το εάν βρίσκονταν στο χωριό μας ή στο Πουρνάρι.Τώρα φαίνεται ότι το ζήτημα προχωράει κι άλλο και κάποιοι θέλουν να υποστηρίξουν ότι και η αρχαία Ηράκλεια βρισκόταν στο σημερινό γειτονικό μας χωριό. Κι αν για τις πηγές ίσως δεν μπορεί να αποφανθεί κανείς με ακρίβεια, εφόσον συγκεκριμένες πληροφορίες δεν υπάρχουν, το ζήτημα της θέσης της αρχαίας πόλης είναι ξεκάθαρο. Επειδή, λοιπόν, όπως έλεγαν οι Ρωμαίοι, "verba volant,scripta manent" (τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν), ορίστε οι βασικές αποδείξεις της ορθότητας του ισχυρισμού μας μέσα από τη βιβλιογραφία:
1. Οι αποστάσεις που δίνουν οι αρχαίοι περιηγητές αντιστοιχούν ακριβώς στην επικρατέστερη τοποθεσία, δηλαδή στη θέση Ταρλάς της σημερινής Ηράκλειας: ο Στράβων δίνει 40 στάδια (6280 μέτρα) και ο Παυσανίας 50 στάδια (7850 μ.). Η απόσταση που παραδίδει ο Στράβων είναι μεν μικρότερη αλλά και πάλι πλησιάζει περισσότερο στον Ταρλά, παρά σε οποιοδήποτε μέρος του Πουρναρίου.
2. Όλοι οι φράγκικοι χάρτες του Μεσσαίωνα τοποθετούν την αρχαία Ηράκλεια στα αριστερά του ποταμού Κυθηρίου (του μικρού ρέματος ανάμεσα στην Ηράκλεια και το Πουρνάρι),δηλαδή προς την πλευρά του Σμίλα, στα όρια του σημερινού χωριού. Σημειωτέον ότι οι ίδιοι χάρτες τοποθετούν και το ιερό των Ιωνιάδων Νυμφών στην ίδια θέση.
3. Γερμανικός χάρτης του 1880 ακολουθεί ακριβώς την ίδια λογική με τους φράγκικους, αναγράφοντας δίπλα στο όνομα Bruma τις λέξεις Herakleia και Ioniarum Nymphorum.... (Ηράκλεια και <ιερό> των Ιωνιάδων Νυμφών). Επιπλέον, στο δρόμο προς την Ολυμπία σημειώνει, ξεκινώντας κάτω από το Bruma: von Herakleia bis nach Olympia...50 st. (Η Ηράκλεια απέχει από την Ολυμπία 50 στάδια), ακολουθώντας ως ορθότερη τη μέτρηση του Παυσανία.
4. Ο σύγχρονος περιηγητής των αρχών του 20ου αιώνα Γεώργιος Παπανδρέου στο έργο του "Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων" δέχεται ως ορθή θέση της αρχαίας Ηράκλειας την τοποθεσία Ταρλάς καθώς και τη Βρωμόβρυση ως θέση του Νυμφαίου των Ιωνιάδων (σελ.127).
5. Η σχολιασμένη έκδοση του έργου του Παυσανία από τον Ν. Παπαχατζή μέσω της Ακαδημίας Αθηνών, που θεωρείται και η πλέον άρτια, δέχεται επίσης, τη σημερινή Ηράκλεια ωε ορθή θέση της αρχαίας, στηριζόμενη, μάλιστα, στην απόσταση που δίνει ο Παυσανίας (σελ. 392).
Κι αν όλα αυτά τα στοιχεία δεν είναι αρκετά, μιλούν ακόμη και τα ευρήματα στα όρια του χωριού: οι αρχαίοι τάφοι που έχουν αποκαλφθεί κατά καιρούς, τα κτίρια που ήρθαν στο φως τη δεκαετία του 1970, κατά την εγκατάσταση του αρδευτικού δικτύου αλλά ξανακαλύφθηκαν από το φόβο για τη εξαγορά των περιουσιών απο τη Χούντα, η πιθανή θέση του νεκροταφείου της αρχαίας Ηράκλειας στη θέση Κιούπι, και τόσα άλλα ευρήματα που δεν γίνονται πολλές φορές γνωστά για ποικίλους λόγους.
Ας αφήσουμε, λοιπόν την αρχαία Ηράκλεια εκεί που βρίσκεται εδώ και 2.500 χρόνια και ας μην της αλλάζουμε θέση κατά τις τοπικιστικές μας προτιμήσεις. Εξάλλου, ό,τι και να γίνει η ιστορική αλήθεια αποκαλύπτεται πάντοτε μέσω των τεκμηρίων της, που για την περίπτωσή μας φωνάζουν (δεν μιλούν απλώς) υπέρ του χωριού μας.

Μια μικρή εισαγωγή ιστορίας...για να ξέρουμε τί λέμε!

Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται υπερβολικό ή περιττό να πούμε ότι το χωριό μας έχει ιδιαίτερη ιστορία στην περιοχή. Για όποιον, όμως, την έχει υπόψη του, έστω και σε γενικές γραμμές από ό, τι έχει ακούσει από παππούδες, αυτό είναι δεδομένο.
Πραγματικά, μπορεί να μην είχαμε σπουδαίους οπλαρχηγούς, ιστορικά πρόσωπα και μεγάλους ευεργέτες, όπως ίσως θα έτρεχε να διακηρύξει το Πελόπιο, ούτε να υπήρξαμε ποτέ κεφαλοχώρι, όπως το Χελιδόνι, αλλά έχουμε μια ιστορική πορεία από την αρχαιότητα ως σήμερα, ίσως όχι αδιάλειπτη, αλλά που σίγουρα καλύπτει πολλούς αιώνες.
Η πορεία ξεκινάει από την αρχαία Ηράκλεια, εξ ου και το σημερινό όνομα. Πρόκειται (όπως μας πληροφορούν ο Παυσανίας και ο Στράβων) για πόλη αρχικά και κωμόπολη του κράτους της αρχαίας Ήλιδας, που απείχε από το ιερό της Ολυμπίας περίπου 50 στάδια, δηλαδή γύρω στα 7,5 χιλιόμετρα. Ιδιαίτερα σημαντική την καθιστούσε το ιερό των Ιωνιάδων Νυμφών, μια ιαματική πηγή, πιθανώς περισσότερο αποτελεσματική στη θεραπεία εγκαυμάτων ("καύματα"). Η πόλη αυτή θα πρέπει να εγκαταλείφθηκε μετά τους ρωμαϊκούς χρόνους, αφού κατάλοιπα ρωμαϊκών κτισμάτων εμφανίζονται σε χωράφια κάθε φορά που αρχίζει το όργωμα!
Επόμενη στάση στη ιστορία ο Μεσαίωνας, οπότε συναντάμε ένα χωριό με το όνομα Μπρούμα σε φράγκικες απογραφές ήδη από το 1700 (απογραφή Grimani). Τα τοπωνύμια, που διασώζουν καλυμμένες ιστορικές μαρτυρίες, δείχνουν ότι αυτό το χωριό βρισκόταν στη σημερινή τοποθεσία "Παλιοχώρι". Η παράδοση λέει ότι εγκαταλείφθηκε εξαιτίας μιας επιδημίας ελονοσίας, που αποδεκάτισε τον πληθυσμό του, και έτσι μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση.
Μπρούμα παρέμεινε μέχρι και το 1915, οπότε μετονομάστηκε σε Ηράκλεια, προφανώς στο πλαίσιο του εξελληνισμού των ελληνικών τοπωνυμίων.
Αυτό το μικρό χωριό έχει ''βγάλει'' τουλάχιστον 4 ιερείς, καθηγητές και δασκάλους και έχει συμβάλλει στους εθνικούς αγώνες ακόμη και με νεκρούς. Κάποιοι από αυτούς πιθανόν και να ανήκουν στην οικογένειά σας!
Μπορεί αυτή η συνοπτική παρουσίαση να μην δείχνει ακριβώς τη σημασία της πορείας, αλλά τουλάχιστον αποκαλύπτει το εύρος των προς έρευνα ζητημάτων. Δουλειά υπάρχει, όρεξη να υπάρχει!
Περιμένω συμπληρώσεις ή υποδείξεις!

Καλό ξεκίνημα

Θα μπορούσα να σκεφτώ πολλές παροιμίες για να ξεκινήσουμε!Θα προτιμήσω, όμως, μια γνωστή: "Αν δεν παινέψεις το σπίτι σου, θα πέσει να σε πλακώσει"!!! Δεν εννοώ, βεβαια, τον έπαινο του ιστολογίου, αλλά τον έπαινο της Ηράκλειας, που αποτέλεσε την αιτία για το ιστολόγιο.

Όσοι έχουν ενδιαφερθεί για την ιστορία μας και την ανάδειξή της, θα ξέρουν ήδη ότι ως τώρα δεν υπήρχε κάποιος σχετικός ιστότοπος, εκτός από κάποιες ομάδες στο Pathfinder και το Facebook, εντελώς διαφορετικού προσανατολισμού από αυτό που σήμερα ξεκινάει.
Να σας πώ τί δεν θα βρείτε εδώ: δεν θα βρείτε αστείες φωτογραφίες ούτε και αναφορές στο παρόν του χωριού (κατά κανόνα, γιατί τις εξαιρέσεις δεν μπορούμε να τις αποκλείσουμε - θα ήμασταν η εξαίρεση στον κανόνα!!!).
Αυτό που θα ήθελα να πετύχω είναι να δώσω μια εικόνα του χωριού που γνώρισα εγώ, από τα παιδικά μου χρόνια, που άρχισα να το γνωρίζω με το παιχνίδι και τις εκδρομές με το Δημοτικό Σχολείο, μέχρι τώρα, που συνεχώς επεξεργάζομαι στοιχεία και εικόνες του παρελθόντος για να το ανασυνθέσω κατά το δυνατόν.
Είναι περισσότερο, λοιπόν, το συγκεκριμένο ιστολόγιο χώρος αναμνήσεων και ιστορικής μνήμης, ένας χώρος αναπόλησης και τιμής της ιστορίας μας, που είναι τόσο ξεχωριστή ανάμεσα στις υπόλοιπες τοπικές ιστορίες της περιοχής.
Σε αυτή την προσπάθεια είναι, φυσικά, ευπρόσδεκτη η βοήθεια και οι συμβουλές, αφού κανένας δεν είναι σε θέση να τα γνωρίζει όλα!!!


Καλή αρχή!!!